Waarom we mummies in CT-scanners stoppen

Doorzichtige visualisatie van een mummie. Haar hart zie je in het roze en ook haar amuletten kunstmatige ogen en mummificatiemateriaal in haar mond is zichtbaar. Tussen haar amuletten en haar borstbeen zie je een uitgevallen tand. Al het beeld © Trustees of the British Museum

Dit is Nestawedjat, een getrouwde vrouw die in Thebe in het oude Egypte woonde. Ze was ongeveer één meter vijftig en stierf ongeveer 2.700 jaar geleden toen ze tussen de dertig en veertig was. Na haar dood zijn de botten van haar neus gebroken en zijn haar hersenen met een haakvormig instrument uit haar schedel verwijderd. Haar organen zijn ook uit het lichaam verwijderd, behalve het hart, want daarvan werd toen gedacht dat het het centrum was van ons intellect en geheugen. De rest van de organen zijn verpakt en tussen haar benen gelegd. Haar mond, ribbenkast en buik zijn opgevuld en bolvormige bundeltjes van textiel zijn in haar oogkassen gestopt, waar bovenop kunstmatige ogen gemaakt van steen of glas zijn gelegd. Op haar keel werd een amulet geplaatst en vervolgens werd haar hele lichaam voorzien van een dikke laag hars, in linnen gewikkeld en in een kist gelegd, waar dan nog twee andere kisten overheen gingen.

Deze details weten we omdat de mummie door een CT-scanner van het Royal Brompton Hospital in Londen is gegaan. In de afgelopen jaren zijn er rond de 25 mummies van het British Museum gescand, waarvan er zes zijn uitgekozen voor de rondreizende tentoonstelling Egyptian Mummies: Exploring Ancient Lives. Naast de prachtig gedecoreerde sarcofagen van twee welvarende vrouwen, een zanger, een priester, een tiener en een kind, zie je in de tentoonstelling ook dingen die nooit eerder met het blote oog te zien waren. Via digitale reconstructies zie je laag voor laag wat er zich binnenin de doodskisten bevindt.

Gelukkig voor Nestawedjat, heeft het British Museum in 1851 een verzoek van een plaatselijke chirurg afgewezen. Hij wilde de mummie voor een groot publiek openen. In die tijd werden er meer mummies in het openbaar afgewikkeld, maar deze evenementen draaiden vaak meer om de sensatie dan om de wetenschap. Ethisch gezien zijn we nu een heel stuk verder, maar we zijn niet minder geïntrigeerd geraakt door de oude Egyptische beschaving. Vanaf de jaren tachtig gebruiken onderzoekers röntgenstraling om mummies te bestuderen zonder ze te beschadigen. Met moderne CT-scanners, die twee bronnen van röntgenstraling rond het lichaam bewegen, zijn mummies met groter detail dan ooit in beeld te brengen, en met speciale software kunnen er 3D-modellen van de eeuwenoude lijken gemaakt worden.

“We wilden de bezoekers zo dicht bij de werkelijkheid krijgen als nu wetenschappelijk mogelijk is,” zo legt Daniel Antoine uit. Hij is curator van het British Museum en hij heeft bijna een volledig jaar gewerkt aan de 3D-modellen die er nu te zien zijn. “Een CT-scan duurt maar dertig seconden, maar dan gaan er vervolgens wel duizenden uren zitten in de analyse van de scans, want we moeten met de hand bepalen waar het textiel eindigt en de huid begint. Maar dat hebben we allemaal met liefde gedaan.”

Hoewel Antoine uitlegt dat deze nieuwe technologie een ommezwaai is voor zijn vakgebied, wilde hij niet dat de tentoonstelling alleen over de wetenschap zou gaan. De nieuwe technieken zijn alleen een middel om meer te weten te komen over de mummies en hun vergane cultuur. “We wilden mensen eraan herinneren dat de mummies ook ooit geleefd hebben,” zo vertelt de curator.

Wanneer je de exacte contouren van deze bijzonder goed geconserveerde lichamen ziet, is het bijna onmogelijk om je niet met hen te identificeren. Daarbij komt ook nog eens dat de nieuwe data van de scans ons veel meer details over de levens van de mummies kan vertellen. Zo weten we nu dat een vrouw die rond 900 v. Chr. leefde, met de naam Tayesmutengebtiu (Tamut voor intimi) overleed aan hart- en vaatziekten, ook in onze moderne samenleving nog een groot probleem. We weten ook dat ze erg kort haar had, wat erop wijst dat ze waarschijnlijk regelmatig pruiken droeg. En bovenal zien we hoe zorgvuldig de oude Egyptenaren hun doden conserveerden, en hoeveel ze toen al van de menselijke anatomie begrepen.

Naast dat deze nieuwe scanmethodes ons meer vertellen over het leven in de oudheid, komen we ook te weten hoe de mummies er vandaag nog bijliggen. “We kunnen de mummies over een periode van een paar decennia regelmatig scannen en zo in de gaten houden of er veranderingen optreden.” Dit soort routineonderzoek is in het bijzonder handig om bij houden wat voor effect het transporteren van de mummies heeft. Deze specifieke mummies gaan namelijk de aankomende tijd de hele wereld rond en dat moet natuurlijk zo min mogelijk schade tot gevolg hebben.

Egyptian Mummies: Exploring Ancient Lives reist de komende tijd de hele wereld rond. Lees hier meer over de onderzoeksprojecten van het British Museum.