Het zwarte jongetje dat een nazi wilde zijn

In 1933 liet de kleine Hans J. Massaquoi (te zien op de foto hierboven) trots de swastika op zijn shirt zien aan zijn klasgenootjes. Het was op het schoolplein van zijn school in Hamburg. Al zijn klasgenootjes hadden blond haar en blauwe ogen. Dit is geen slechte grap, of één van de vele hoaxes die op het internet ronddwalen – dit is een echte foto van de jonge Hans J. Massaquoi, de zoon van een Duitse verpleegster en een Liberiaanse diplomaat. Het lukte hem om te overleven onder het naziregime van Adolf Hitler. "Ik kon overleven vanwege een maas in de racistische wetten. We waren met zo weinig dat we de nazi's niet opvielen", zegt Massaquoi in Destined to Witness: Growing up Black in Nazi Germany, de autobiografie waarin hij zijn verschrikkelijke herinneringen terughaalt van zijn leven als niet-arisch kind tussen de bruinhemden, portretten van de Führer en SS-leiders.

De zwarte populatie in Duitsland onder het nazibewind was verwaarloosbaar. Slechts een paar honderd mensen, hoogstens duizend, op een populatie van 65 miljoen. Massaquoi was de kleinzoon van de Liberiaanse consul in Duitsland, dus kreeg zijn familie immuniteit en konden ze een normaal leven leiden in een rijke en geschoolde omgeving, tussen de arische kinderen. Ondertussen begon de rest van de bevolking, die gezien werd als "minderwaardig ras", steeds meer te lijden onder de repressieve en xenofobische politiek van Hitler.

Maar in de zomer van 1934 veranderde het leven van Hans J. plotseling. "Toen ik op een mooie zomerse ochtend in 1934 op school kwam, vertelde onze leraar dat Herr Wriede, het schoolhoofd, instructies had gegeven om alle leraren en scholieren te verzamelen op het schoolplein. Herr Wriede droeg een bruin naziuniform, dat hij alleen tijdens speciale gelegenheden droeg. Hij kondigde aan dat 'het mooiste moment van ons jonge leven' was aangebroken. Het lot had ons uitgekozen om bij de gelukkigen te horen die 'onze geliefde Führer' met eigen ogen mochten aanschouwen. Hij verzekerde ons dat het een privilege was waar onze kinderen en kleinkinderen jaloers op zouden zijn. Ik was op dat moment acht jaar en had niet door dat ik van alle zeshonderd kinderen de enige was waar Herr Wriede niet tegen sprak." Zijn schoolgenootjes waren zo onder de indruk van het charisma van de nazileider, dat ze na zijn bezoek allemaal lid werden van de Hitlerjugend. Massaquoi wilde niet buiten de boot vallen, dus meldde hij zich ook aan. Hij werd niet toegelaten.

Na de historische daad van de Afrikaans-Amerikaanse atleet Jesse Owens, tijdens de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn, begon het leven van Hans-Jurgen te veranderen. Voor Hitler en de fanatieke nationaalsocialisten was het feit dat een zwarte atleet vier gouden medailles had gewonnen zo'n grote ergernis dat zwarte mensen vanaf dat moment openlijk werden verstoten. Vlak daarna moest de familie van zijn vaders kant uit Duitsland vluchten, vanwege de significante toename van raciale en politieke spanningen. Hans-Jurgen bleef desondanks in Duitsland, samen met zijn moeder.

Toen begon de nachtmerrie. Er werd een bordje geplaatst bij de schommels in het park waarop stond dat "niet-arische" kinderen geen toestemming hadden om daar te spelen. Vervolgens verdwenen er op mysterieus wijze meerdere leraren – allemaal van joodse origine. Maar pas tijdens zijn bezoek aan de dierentuin in Hamburg verdween zijn voorliefde voor de nazi's volledig. In één van de kooien, tussen de kooien met Afrikaanse dieren, zat een Afrikaanse familie gevangen. Ze werden uitgelachen en gepest door het publiek. Net als de andere kinderen liep Massaquoi voorzichtig naar de kooi toe, totdat iemand vanuit het publiek schreeuwde: "Ze hebben een kind!". Dat was de eerste keer dat Hans J. publiekelijke hoon over zich heen kreeg, en de eerste keer dat hij de haat van de Duitsers jegens zwarte mensen zo persoonlijk voelde.

De tragische waarheid voltrok zich voor zijn neus. Het was het begin van de vele moeilijkheden die hij vanaf dat moment zou moeten doorstaan om de massale vernietiging van het naziregime te overleven. Toen de Tweede Wereldoorlog net was uitgebroken, meldde Hans zich aan bij het Duitse leger, nadat hij zich realiseerde dat hij de enige van zijn leeftijd was die niet in een uniform liep. Maar net als toen hij zich aanmeldde voor de Hitlerjugend werd hij afgewezen, omdat hij "het Duitse uniform niet waard was".

De beëindiging van de Tweede Wereldoorlog betekende ook een ommekeer in het leven van Massaquoi. Tijdens de periode na de oorlog verdiende hij geld als jazzsaxofonist; daarna emigreerde hij naar de Verenigde Staten (met een korte stop in Liberia, het thuisland van zijn vader), waar hij door het leger werd gerekruteerd om te vechten in de Vietnam-oorlog. Na deze periode, die in het teken stond van oorlog, ging hij in Illinois naar de universiteit, waar hij afstudeerde in de journalistiek. Meer dan veertig jaar werkte hij als eindredacteur van het tijdschrift Ebony. "Alles kwam goed. Ik ben best tevreden met de manier waarop mijn leven is verlopen. Ik overleefde een wrang stukje geschiedenis, waardoor ik er nu over kan vertellen. Tegelijkertijd gun ik iedereen een gelukkige jeugd in een fijne, veilige omgeving. Dat was duidelijk niet het geval bij mij."

Massaquoi overleed op 13 januari 2013 in New Orleans. Het kind dat opgroeide tussen de arische kindertjes met blauwe ogen en blonde haren, en het naziregime overleefde ondanks dat hij als een tweederangsburger werd beschouwd, overleefde de oorlog en leefde een lang en fantastisch leven. De enige schaamte die hij nooit te boven is gekomen, is dat hij altijd bekend zou staan als het zwarte jongetje dat een nazi wilde worden.