Lang voordat de selfie allesoverheersend werd, heerste het zelfportret. Het was de ultieme manier om jezelf op een artistieke manier te ontdekken en vooral aan de buitenwereld te tonen. De tentoonstelling Facing the World: Self-Portraits from Rembrandt to Ai Weiwei, die momenteel te zien is in de Scottish National Portrait Gallery in Edinburgh, doorloopt zes eeuwen geschiedenis van kunstenaars die de camera, verfborstel of pen op zichzelf richtten.
Advertentie
La Leçon de peinture of La Séance de peinture, Henri Matisse, 1919
Tussen de honderdvijftig werken die opgenomen werden in de tentoonstelling, zijn er zelfportretten van de meest gevierde namen in de kunstgeschiedenis: van Matisse, Courbet en Rembrandt tot Warhol, Ai Weiwei en Marina Abramovic. De focus op het zelfportret lijkt een dubbele functie te vervullen. Ten eerste zie je de beste voorbeelden van zelfportretten door de tijd heen, maar het toont ook hoe kunstenaars zichzelf destijds zagen – en hoe wij daar nu op terugkijken.
Me at 10 (from Family Suite), Tracey Emin, 1994
Hoe moeten we deze zelfportretten bekijken? Wordt het mythische idee van de kunstenaar bevestigd door de afwezigheid van glimlachen en de emotionele kwetsbaarheid die zo overduidelijk te zien is in veel van deze zelfportretten? Of zijn de portretten gewoon momentopnames van een periode waarin de kunstenaars kozen om even te reflecteren over zichzelf? Als een uiterst instinctieve en directe kunstenaar als Tracey Emin een humeurig, abstract en zelfs wat agressief zelfportret maakt, toont ze dan een verborgen waarheid over zichzelf – of zegt het juist iets over de wereld om haar heen?
Zelfportret, Rembrandt, c.1657
Imogen Gibbon en Michael Clarke, de curators van de tentoonstelling, geloven dat de overvloed aan zelfportretten in de kunstgeschiedenis voor een deel is te verklaren door de grote toegankelijkheid van het ‘model’ (de zelf) en door de notie van nalatenschap. “Als kunstenaar ben je zelf het makkelijkste model. Als je een voorstelling wil geven van de menselijke vorm of de menselijke psyche, kun je gewoon een spiegel nemen en mensen laten zien wat je ziet,” vertellen ze aan The Creators Project. “En als je als kunstenaar stiekem hoopt onsterfelijk te worden, waarom dan geen zelfportret?”
Advertentie
Self Portrait with Fried Eggs, Sarah Lucas, 1996
De curatoren denken dat een zelfportret ook kan functioneren als een instrument voor de zelfexpressie van een kunstenaar: “Als het werk volledig eerlijk is gemaakt, toont het meestal een glimp van iemands gevoelens en gedachten. Zo hangen er in de tentoonstelling bijvoorbeeld twee aquarellen van John Bellany, die onderdeel zijn van een serie over zijn tijd in het ziekenhuis, toen hij een levertransplantatie onderging. Op eentje hangt hij aan een paar infusen en heeft hij een zuurstofmasker op zijn mond, in de andere zie je hem terug in zijn ziekenhuispyjama met de littekens en hechtingen van de operatie.”
Self-Portrait with Platinum Bouffant Wig, Andy Warhol, 1981
“De werken zijn geen voorbeeld van ijdelheid, maar zijn juist ontzettend dappere en eerlijke representaties van het leven van de kunstenaars. Die eerlijkheid is wat zoveel van deze beelden echt interessant maakt en waarom een kunstenaar zoals Rembrandt nog steeds zo de hemel wordt ingeprezen, omdat hij openheid toont over zijn leven en ouder worden. Eigenlijk zijn de zelfportretten een soort levensverhalen.”
Self-Portrait in a Flowered Jacket, John Byrne, 1971-1973
Bezoek Facing the World: Zelfportretten van Rembrandt tot Ai Weiwei in de Scottish National Portrait Gallery in Edinburg tot 16 oktober 2016.
Door je in te schrijven voor de VICE nieuwsbrief ga je ermee akkoord dat je elektronische communicatie van VICE ontvangt die soms advertenties of gesponsorde content kan bevatten.
