Als je door Amsterdam loopt, is wat je om je heen ziet eigenlijk helemaal niet zo vanzelfsprekend. Voor elk gebouw dat je ziet, elke buurt of architectonische stijl, bestaan tig keer zo veel plannen die het niet gehaald hebben. Ze pasten niet in de tijdsgeest, werden tegengehouden door protesten of waren niet opgewassen tegen een politieke lobby. Wat als het plan van een grachtengordel was afgekeurd? Wat als Oud-Zuid de slechtste buurt van de stad was? Waarom is er een snelweg die Amsterdam opdeelt in een deel binnen en buiten de Ring?

Ik was nieuwsgierig naar de meest spraakmakende ideeën voor onze hoofdstad, die het uiteindelijk niet zijn geworden, maar het in sommige gevallen bijna wel waren geweest. Of er misschien alsnog van komen. Daarom hier: de zeven meest bizarre bouwplannen voor Amsterdam die het (nog) niet gehaald hebben.

Aan het einde van de negentiende eeuw groeide Amsterdam hard qua inwonertal, maar de stad was hier niet op berekend. Amsterdam was vervallen. Er waren te weinig huizen en veel gebouwen verkeerden in slechte staat. Daarom kwamen er rond deze tijd veel initiatieven om de stad te vernieuwen, zoals de bouw van het Paleis voor de Volksvlijt (in 1864, op de plek waar nu De Nederlandsche Bank staat) en de aanleg van het Vondelpark.

In die tijd ontstond ook het Plan van Niftrik. Als dat was doorgegaan, zou Amsterdam er nu compleet anders hebben uitgezien. In dit idee, bedacht in 1865 door stadsingenieur Jacobus van Niftrik, zou er een extra ring komen rondom de grachtengordel. Het moest een ring worden met ruim opgezette parken en brede boulevards, geïnspireerd op steden als Wenen en Parijs.

Ook zou er een ‘Buitenwyk met Villa’s’ moeten komen, waar alvast een plantsoen in was getekend dat van bovenaf de vorm had van een springend hondje en een meisje met parasol. Het plan werd uiteindelijk afgekeurd door toenmalige burgemeester Fock. De onteigeningskosten zouden te hoog zijn en hij vond het “eene phantasie van een ambtenaar.”

Het oude stadscentrum van Amsterdam is niet gebouwd op auto’s en grote mensenmassa’s. Daarom wilde de Dienst Ruimtelijke Ordening in de jaren vijftig en zestig een aantal grote ingrepen doen. De Amerikaanse hoogleraar David Jokinen werd uitgenodigd om mee te denken en in 1962 publiceerde hij het plan ‘Geef de stad een kans’. Hierin stelt hij voor om overbevolkte volksbuurten als De Pijp en de Kinkerbuurt geheel te slopen. In plaats van de toen impopulaire negentiende-eeuwse stadsuitbreidingen zouden snelwegen en hoogbouw komen. Leuk, de Singelgracht, maar deze zou gedempt worden en veranderen in een zesbaans weg.

Ook De Pijp werd niet gespaard. Daar moest een grote snelweg naar de binnenstad komen, met daaromheen een op het Parijse La Défense geïnspireerd ‘central business district’, met veel hoge kantoortorens. In de Spuistraat moest - volgens de Dienst Ruimtelijke Ordening - een monorail komen.

Jokinen’s plan werd bedolven onder de kritiek en godzijdank kwam er geen snelweg door De Pijp.

Eind jaren tachtig en begin jaren negentig werden er meerdere plannen gemaakt om een impuls te geven aan het verloederde centrum rondom Amsterdam Centraal en de zuidelijke IJ-oever. Het bekendste plan is van Rem Koolhaas, dat in 1992 live op tv werd gepresenteerd. Volgens Koolhaas konden Europese steden niet langer voortbestaan op puur hun natuurlijke bronnen, en moeten ze een competitie aangaan.

Hij bedacht zeven nieuwe eilanden in het IJ, waarbij elk eiland een andere functie zou krijgen. Het plan kreeg de bijnaam ‘Manhattan aan het IJ’. De presentatie is een succes, maar er is ook veel kritiek vanuit een gemeentelijke commissie. Het gebied zou niet overal openbaar toegankelijk zijn en er zou sprake zijn van ruimtelijke segregatie op basis van inkomen. Een van de zeven eilanden was bedoeld als villawijk, en op andere zouden ‘gated communities’ komen voor de hoge inkomens. Tot slot vindt de commissie dat de ontwerpen te weinig aansluiten bij de bestaande stad. In 1993 wordt het definitief afgekeurd.

In 1965 kwam architect Jaap Bakema met het Pampusplan. Idee was om de stad lineair – de lucht in -  uit te breiden. Op vier nieuwe eilanden in het IJmeer, tot voorbij het eiland Pampus, zou woonruimte komen voor zo’n 350.000 mensen. Op de eilanden zou hoogbouw komen van twintig tot veertig verdiepingen per flat, met wooneenheden waar tot 10.000 mensen in zouden kunnen wonen. De verkeersaders op de eilanden zouden veertien banen hebben. Ook was er veel aandacht voor het omliggende landschap. Uiteindelijk ging het plan niet door en werd er voor de Bijlmermeer gekozen als stadsuitbreiding.

Provo-oprichter Roel van Duijn kwam in de jaren negentig met een plan om 40.000 huizen boven de ringweg A10 te bouwen. Volgens zijn ‘A-10-vereniging’ zouden de plannen ‘goedkoop, uitvoerbaar en vriendelijk voor het milieu’ zijn. De huizen zouden op een heuvelrug boven de snelweg komen. “Winkels, tram en scholen zijn volop aanwezig in de wijken rondom de ringweg. Het overdekken van de ringweg vermindert ook de geluids- en stankoverlast,” zei van Duijn in de Volkskrant. Hoewel dit idee het niet heeft gehaald, is er in bijvoorbeeld Berlijn wel al boven snelwegen gebouwd.

De Nederlandsche Bank behoort objectief gezien tot een van de lelijkste gebouwen van de stad. Zelfs de burgemeester vindt dat. Wat het allemaal nog pijnlijker maakt, is dat hier ooit het Paleis voor Volksvlijt stond, een prachtig glazen tentoonstellingsgebouw uit 1864 met iconische koepel, ontworpen door dezelfde architect als van het Amstel Hotel. In het gebouw waren ook luxewinkels en een concertzaal. In 1929 werd het Paleis door een brand verwoest. Alleen de galerij bleef over en die werd uiteindelijk in 1960 afgebroken om plaats te maken voor de huidige bank. Het gemis van het paleis is zo groot dat er zelfs nog een lobbygroep bestaat die een herbouw eist. Ook het Parool is om.

Niet zozeer een bizar plan maar meer bizar dat het nog nooit is uitgevoerd: een brug die Amsterdam-Noord met de rest van de stad verbindt. Voor een vrouw was dit gebrek zelfs zo frustrerend dat ze een keer in het IJ sprong toen ze de pont naar de overkant miste. De eerste plannen voor een brug dateren al uit 1842. Eerder zette Motherboard al eens de mooiste ontwerpen op een rijtje. Met de groei van de stad kijkt de gemeente nu weer serieus naar het idee, al blijven de echte Amsterdammers natuurlijk cynisch.