6 verborgen kunstgeheimen die met moderne technologie zijn onthuld

De schilderijen van meesters als da Vinci, Rembrandt, Goya en Caravaggio worden vaak gezien als volmaakte, definitieve werken. Het zijn de eindresultaten die we dagelijks in hordes met onze telefoons komen fotograferen, om ze vervolgens in gecomprimeerde en geremixte vorm op onze Instagrams, Snapchats en WhatsApps te zetten. Maar technologie kan ook geheimen onthullen die zich niet direct aan de oppervlakte van een schilderij ophouden. De laatste jaren zijn wetenschappers en kunsthistorici er in geslaagd om de meesterwerken via geavanceerde digitale beeldanalyse laag voor laag te ontleden, zonder het werk zelf überhaupt maar aan te raken. Het heeft ervoor gezorgd dat we nu, eeuwen nadat de schilderijen zijn gemaakt, eindelijk ook de geheimen van het leven en het werkproces van de meesters bloot kunnen leggen. We verzamelden zes van de meest interessante en baanbrekende kunstgeheimen die via technologie aan het licht zijn gekomen.

Leonardo da Vinci’s schilderij De dame met de hermelijn blijkt maar liefst twee keer radicaal herschilderd te zijn voordat het uiteindelijke werk werd opgeleverd. BBC News vertelt in een reportage hoe de Franse ingenieur Pascal Cotte ontdekte dat da Vinci de positie van de linkerarm van de vrouw twee keer aanpaste, en de uiteindelijke versie van de symbolische hermelijn pas in de derde versie aan het werk toevoegde. Met behulp van de Layer Amplification Methode (LAM) – een techniek die Cotte en zijn team zelf ontwikkelde – werd een intens licht op het schilderij geprojecteerd om zo de reflectie van het licht op het schilderij met een multilens-camera te kunnen meten. “De LAM techniek geeft ons de mogelijkheid om het schilderij laag voor laag af te pellen, om zo te kunnen zien wat er zich op de verschillende verflagen afspeelt," vertelt Cotte aan de BBC. Wat blijkt? Zelfs da Vinci had soms wel eens een tweede, en zelfs derde, poging nodig.

Met behulp van een macroröntgen-fluorescentie-analyse werd ontdekt dat onder het 380-jarige Rembrandt schilderij Oude man in militair uniform een portret van een vrouw verscholen was. Kunsthistorici vermoedden al langer dat er onder de afbeelding nog een andere schuilging, maar lange tijd waren de infrarood-methodes om die afbeelding te onthullen niet sterk genoeg. Dit kwam ook door de manier waarop Rembrandt de vrouw had verstopt: wetenschappers ontdekten namelijk dat de meester in het "verborgen" schilderij precies dezelfde kleuren had gebruikt als in de uiteindelijke versie.

Lange tijd was onduidelijke waar de handtekening van de maker van Het offer aan Vesta zich precies bevond. Het 240-jaar-oude werk, dat als keerpunt in de carrière van Goya wordt gezien, was namelijk nergens voorzien van een handtekening van de meester. Totdat wetenschappers van de Universiteit van Barcelona een lading terahertz-golven op het werk afvuurden, waarbij ze ontdekten dat de handtekening in de hoek rechtsonder al die jaren verborgen lag onder een dikke laag verf. Way to claim credit, Goya.

4. Van Gogh - Grasgrond

In 2008 ontdekten onderzoekers van de TU Delft een mysterieus portret van een vrouw onder Van Gogh’s schilderij Grasgrond. Het was het definitieve bewijs voor veel kunsthistorici, die al langere tijd vermoedden dat er een werk onder het gras van Van Gogh verstopt moest zitten. De ontdekking zelf kwam tot stand via een röntgenproces waarbij de chemische samenstelling van de verfkleuren kon worden gemeten om zo het portret te lokaliseren. Mocht je meer over de ontdekking te weten willen komen: in het Van Gogh Museum in Amsterdam kun je de het hele proces nog eens rustig nalopen.

5. Caravaggio - Bacchus

Afbeelding via Telegraph

In 2009 ontdekten wetenschappers een piepklein zelfportret van Caravaggio verborgen in de wijnkaraf in zijn portret van Bacchus. Al in 1922 ging het gerucht dat er mogelijk een afbeelding verborgen lag in het schilderij. Dat gerucht werd later afgedaan als het resultaat van een slechte restauratie. Pas enkele jaren geleden kwam via infraroodreflectografie aan het licht dat er drijvend in de wijn van Bacchus daadwerkelijk het komische zelfportret van Caravaggio te zien is.

Wetenschappers ontdekten onlangs een afbeelding van een bebaarde man met strik onder Picasso's De blauwe kamer uit 1901. In de jaren '90 pikte een röntgensscan al eens een wazige afbeelding op die onder het oppervlak verborgen lag. Het motiveerde Patricia Favero, een conservator van de Phillips-collectie, om vanaf 2008 een serie geavanceerde beeldanalyses op het werk uit te voeren. Dit voorjaar deelde ze de tot dusver scherpste afbeelding van de 'man achter het kunstwerk' met de wereld. Inmiddels is het team bezig om via een fluorescentie spectroscopie de afbeelding ook in full colour te recreëren.