“Als er iets is wat onze generatie voor elkaar heeft gekregen, dan is het wel het vervagen van de scheidslijn tussen de hogere- en lagere kunsten,” schreef de Amerikaanse socioloog Todd Gitlin. De afgelopen deccenia is de pretentie rondom kunst langzaam steeds verder afgebrokkeldken en de drempel naar de klassiekere hogere kunsten daarmee verlaagd. In een tijd waar de slagerszoon om de hoek net zo goed de nieuwe Rembrandt kan worden, heerst tegelijkertijd het geloof dat alles wel zo'n beetje gedaan is, en er geen nieuwe significante kunststromingen meer kunnen ontstaan. De Amerikaanse filosoof wijlen Arthur Dante sprak zelfs over het 'einde van de kunst'. Volgens hem is er van de kunst alleen nog maar kunsttheorie over sinds Duchamp van een omgedraaid urinoir gelegitimeerde kunst maakte.

Klinkklare onzin, vinden wij. Het einde van de kunst uitroepen is een zwaktebod, een ongelukkig geplaatste punt tussen twee lopende zinsdelen. Deze tijd is net zo goed geschikt om vernieuwend bezig te zijn met kunst. Sterker nog: het is echt hét perfecte moment om een nieuwe kunststroming op poten te zetten. Iedereen is namelijk een beetje Damien Hirst en vooral ook erg moe van Damien Hirst. En dat is waar jij in beeld komt, jij vrijzinnig, ongeleid creatief projectiel.

Kun jij helemaal niet schilderen, beeldhouwen, schrijven of een instrument bespelen? Maakt niet uit! Wie groot denkt, weet dat inhoud één van je minst belangrijke zorgen is. Volg gewoon deze zorgvuldig uitgedokterde stappen en voor je het weet heb je een geheel eigen kunststroming opgezet, met jezelf als absolute aanvoerder. Grijp die kans.

Dit is gek genoeg nog de makkelijkste stap: bekijk wat de huidige dominante kunststroming aan het doen is en doe, op behoud van een paar kleine kenmerken na, precies het tegenovergestelde. Belangrijk is om hierbij de Hegeliaanse dialectiek in het achterhoofd te houden, zodat jij – die nu bijna de wijsheid in pacht hebt – een streepje voor hebt op de rest. Het is allemaal heel simpel. De Duitse filosoof zag dat alle resultaten die in de geschiedenis zijn ontstaan, geboren zijn uit twee tegenovergestelde krachten, die vanuit dat conflict samen weer evolueren tot een nieuwe uitkomst. Er is een these, van daaruit ontstaat een antithese en tezamen groeien ze uit tot een synthese. In de praktijk werkt dat ongeveer zo: mannen waren eerst ultra mannelijk, ze droegen pakken, hadden baarden en snorren en weigerden om zich op onkuise plekken te scheren (these). Als tegenstelling kwam daar als duveltje uit het doosje de metroman: goed verzorgd, her en der subtiel aangebrachte make-up en frivole kleding (antithese). Dit voelde toch wat onwennig aan: dus nu lopen er volop mannen met baarden rond in elegante kleding (synthese).

In de kunstgeschiedenis is dat niet anders. Na het gecontroleerde realisme kwam de gevoelige romantiek om de hoek kijken, en nog weer later zagen we een shitload aan andere –ismes ontstaan. We pikken er voor de goede orde even één kunststroming uit: het kubisme. Deze kunststroming, verzonnen door Georges Braque en Pablo Picasso, heeft zijn bestaansrecht te danken aan het fauvisme, de daaraan voorafgaande dominante stroming. Waarom? Omdat het kubisme juist totaal niet op het fauvisme lijkt. De schilderijen van Picasso zijn hoekig, gecontroleerd, zelfs wiskundig, terwijl het fauvisme bekend staat om zijn frivoliteit, het vrijelijk gebruik van felle kleuren en beweeglijke verfstroken waar geen touw aan vast te knopen valt. Dus onthoud: de kunststroming vlak voor die van jou is je vijand en die daarvoor juist weer je beste vriend. En ja, dat is een subtiele hint voor het opdoen van inspiratie. Ik ga niet alles voor je voorkauwen want de geschiedenis heeft (bijna) alles al voor je verzonnen. Doe er je voordeel mee.

Oké, nu heb je iets verzonnen waar jouw specifieke kunststroming bekend om staat. Dat is belangrijk, want de rest denkt dat de ‘kwaliteit’ van het kunstwerk het meest evident is. Wij weten wel beter. Het is nu zaak om het woord langzaam rond te laten gaan en de wereld te laten zien dat je meetelt. Kortom: schrijf een manifest waarin je je kunstzinnige idealen uiteenzet. Het liefst in zo vaag mogelijke bewoordingen als “de kunstenaar is een verheven ambachtsman”, “we erkennen geen theorie” en“het spitst inconsequente bajonetten.” Uiteindelijk hoeft de lezer niets van je manifest te snappen, behalve dan het feit dat jij échte kunst maakt en je voorgangers vooral niet. Zinnen als “DADA remains within the framework of European weaknesses, it's still shit, but from now on we want to shit in different colours so as to adorn the zoo of art with all the flags of all the consulates,” lenen zich daar prima voor. Deze zin is trouwens afkomstig uit het manifest dat Tristan Tzara onder de alias Monsieur Antipyrine schreef over het dadaïsme. Lees en leer.

Oh, en nog één vrijblijvende tip: laat in je manifest ook even subtiel vallen dat het genie in je huist. Dalí verkondigde in zijn biografie dat hij zich nog dingen vanuit de baarmoeder herinnert. Alleen echte genieën hebben dat. Toen hij op de basisschool zat liet hij zich ook altijd vanaf een ladder vallen. Simpelweg een genie, die Dalí.

The Beat Movement: William S. Burroughs, Jack Kerouac en Allen Ginsberg

Kunststromingen komen nooit alleen, maar in groepjes. Kom dus nooit alleen en zorg dat je je meest sukkelige vriendjes om je heen verzamelt. Liefst mensen die jouw ideeën nooit ter discussie stellen en als laffe teefjes achter je aan lopen. Damien Hirst is met de Young British Artists op die manier beroemd geworden en Picasso had altijd nog Braque naast zich staan. Alleen Van Gogh was eenzaam, maar we weten allemaal hoe dat is afgelopen. In de literatuur zien we dit fenomeen overigens ook terug. De Beat Movement is daar een perfect voorbeeld van. Een kleine clubje vrienden uit New York in de jaren vijftig, bestaande uit Jack Kerouac, Allen Ginsberg, Neal Cassady en William S. Burroughs, ging in tegen de consumentencultuur (zie stap 1). Ze gingen op zoek naar het vrije leven en schreven dat nog vrijelijker op. Zo vrijelijk zelfs, dat het literaire vakmanschap van de mannen lange tijd zwaar ter discussie werd gesteld. Dat klinkt misschien vervelend maar dat is prima op te lossen met… stap 4:

Regisseer je eigen reputatie-opbouw. Word bevriend met een kunstcriticus die jouw ‘vuile’ werk opknapt en helpt met het opbouwen van je kunstzinnige reputatie. Alfred Hitchcock deed dat bijvoorbeeld met zijn Franse vriend en kunstcriticus Francois Truffaut. Lange tijd werden de films van de Britse regisseur als simpel volksvermaak weggezet in het lowbrow-hoekje, en Hitchcock zelf werd door het overgrote deel van de Amerikaanse critici niet gezien als serieuze kunstenaar. Dat veranderde toen Truffaut in het invloedrijke Cahiers du Cinema een artikel schreef dat Hitchcocks reputatie opeens een artistiek randje gaf. Maar dat had nog weinig effect op de Verenigde Staten. Het balletje ging pas echt rollen toen Truffaut samen met Hitchcock een boek over de regisseur schreef, waarin via slim gekozen bewoordingen Amerikaanse filmcritici de films ook gingen zien als hoge cultuur. Dit schreef Truffaut in een briefcorrespondentie aan Hitchcock in juni 1962:

“And now to get to the point of this letter. During my conversations with the foreign press, and particularly in New York, I have noted that on the whole, there is too often a superficial approach to your achievements. On the other hand, the propaganda we initiated in the Cahiers du Cinema, while effective in France, carried no weight in America, because the arguments were over-intellectual.”

Het boek werd in 1967 in de Verenigde Staten uitgebracht en Hitchcock staat nu bekend als één van de meest invloedrijke regisseurs aller tijden. Interessant is dat zijn films Vertigo (1958) en Rear Window (1954) tegenwoordig als meest artistiek worden beschouwd, terwijl Truffaut pas na de jaren zestig Hitchcock’s esthetische opwaardering voltrok.

Nu heb je al aardig wat cultureel kapitaal opgebouwd, maar zonder financiën ben je nergens; het draait immers toch om geld. Of liever gezegd, de waarde waar geld voor staat: macht en invloed. Als dat je niet bevalt, als je voelt dat je autonomie als kunstenaar zwaar wordt bedreigd en je liever als een getormenteerde kunstenaar je neus afhakt (je oor is zo cliché), ga dan direct door naar stap 7, optie 3. Een kunstenaar zonder geld is niet meer dan dat: een kunstenaar. Zorg dus dat je sponsors achter je krijgt. De opkomst van de Young British Artists en daarmee Damien Hirst, wordt sterk verbonden aan de sponsoring door Charles Saatchi, een belangrijke kunstverzamelaar en eigenaar van de Saatchi Gallery. Nog beter is het om de CIA financieel achter je te hebben staan. Moderne kunst werd een tijd als ‘bah’ gezien, totdat de CIA moderne kunst als propagandamiddel tijdens de Koude Oorlog gebruikte om aan te tonen dat Amerika het beloofde land was, waar creativiteit, vrijheid en kunst floreerden. Daarvoor kochten ze stukken van onder andere Jackson Pollock, Mark Rothko en Willem de Kooning. Zoek dus je heil bij het Kremlin. Bel met de Mosaad of ga langs bij de AIVD. Zorg in ieder geval dat ze je steunen.

Niemand neemt een kunstenaar serieus als ie - god forbid - een kek azuurblauw shirtje draagt. Hou het dus gewoon bij zwart. Zwart is nu eenmaal ooit verkozen tot de meest creatieve (on)kleur op aarde. Polkadots is overigens een goede tweede. Zwarte polkadots ook.

Gefeliciteerd! Je bent er: je hebt je eigen kunststroming opgezet. Maar wat nu? Er zijn drie paden die je kunt bewandelen: 1) let’s go mainstream, 2) stop gewoon, of 3) maak jezelf van kant. Let op: alle stappen hebben zo hun voor- en nadelen.

Oké, optie 1: Damien Hirst gaan. Hirst fabriceert sinds jaar en dag aan de lopende band kunst, koopt zelf zijn eigen kunstwerken op zodat ze in waarde stijgen en zit met zijn voeten op tafel te chillen terwijl het geld naar binnenstroomt. Maar dat is niet geheel zonder risico. Kunstcritici zijn niet bepaald voorzichtig in hun bewoordingen, wanneer het over Hirst gaat. “Damien Hirst is geen kunstenaar. Zijn werken kennen geen artistieke inhoud en zijn waardeloos. En daarom zijn ze financieel gezien ook waardeloos,” schreef Julian Spalding in 2012 in The Independent. En hoewel de kunstmarkt achterloopt op kunstcritici (zijn werken worden nog steeds voor miljoenen verkocht), ligt het gevaar op de loer dat Hirst de omgekeerde weg van Hitchcock bewandelt en in de geschiedenisboeken slechts wordt herinnerd als de kunstenaar zonder enige kunstzinnige waarde. De keuze is aan jou: wil je dat?

Nu naar optie twee: ga koude kalkoen, stop ermee en laat het mysterie zijn ding gaan. Het risico hierbij is wel dat alles elkaar in rap tempo opvolgt. De kans bestaat dat je razendsnel in de vergetelheid geraakt en slechts een voetnoot in de geschiedenisboeken waard bent.

Optie drie: Maak jezelf van kant. Niets zo intrigerend als de lijdende kunstenaar die zichzelf van het leven berooft. Je werk zal extreem in waarde stijgen, je oeuvre is per definitie ‘af’ en niemand zal je ooit nog in twijfel trekken. En dat terwijl je zelf helemaal geen idee had! Het enige nadeel is alleen wel dat je zelf niet in de buurt bent om erom te lachen. Ach, alles voor de kunst.