“Binnen tien jaar zijn online expositieruimtes minstens zo belangrijk als echte musea”

Gif Connaisseur, via

Kunst kijken doe je allang niet meer alleen in stoffige musea. Het internet loopt over van de memes en creatieve uitspattingen. Soms zijn dat redelijk amateuristische knutselwerkjes, soms is dat ook ‘echte’ kunst, je weet wel, van mensen die daarvoor gestudeerd hebben. De vraag is alleen of dat uitmaakt, en of kunst nu eigenlijk gebaat is bij de digitale beeldenslurrie en dagelijkse hysterie van social media, of juist verloedert.

Ik vroeg het aan media-ondernemer Dagan Cohen, die onder andere het online kunstinitiatief Upload Cinema startte en curator was van Share This! – een serie avonden over kunst op social media, georganiseerd door het Stedelijk Museum, Het Nieuwe Instituut en het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Voor Share This! bekeek een team van mensen die daar verstand van hebben naar verschillende kunstvormen die te vinden zijn op 'the big four' – Facebook, Twitter, Tumblr en Instagram – om een antwoord te vinden op de vraag hoe social media als volwaardig kunstplatform gebruikt kunnen worden.

The Creators Project: Vertel, wat zijn de belangrijkste conclusies?

Dagan Cohen: Dat anno 2015 best veel kunstenaars experimenteren met social media als ‘expositieruimte’. We ontdekten vijf trends: sommigen willen de wirwar aan beelden op internet ordenen. Image curationnoemen wij dat. Mooi voorbeeld is de Tumblr ‘Food that looks like Iggy Azalea’: plaatjes van etenswaren die verdomd veel lijken op jurkjes en kapsels van het rapmeisje. Of neem I’m Google van Dina Kelberman, die beelden aan elkaar knoopt tot een bijna oneindige poëtische beeldrijm. Creatief categoriseren dus.

Een tweede duidelijke trend zou je Social commentary kunnen noemen. Dat gaat over het narcistische aspect van social media: ‘Kijk eens naar mij en mijn fantastische leven!” Maar het behelst ook onze verslaving aan likes, shares en comments.

De Tumblr "Food that looks like Iggy Azalea" staat vol met voedsel dat lijkt op Iggy Azalea, via

Van ballonnen naar mensenmassa's: De Tumblr I'm Google rangschikt online beelden op basis van visuele patronen, via

Je bedoelt die facebookvrienden die je al dertien keer bijna hebt verwijderd, maar die zó heerlijk irritant zijn dat je jezelf wil blijven pijnigen met hun posts?

Juist. Kunstenaars reageren op dat verschijnsel. Een voorbeeld is Amalia Ulman,die haar Instagramvolgers deed geloven dat ze langzaam maar zeker van een mooi en zorgeloos meisje in een suïcidale emo veranderde. Allemaal in scène gezet, maar iedereen ging zich zorgen maken. De boodschap: jij bepaalt hoe volgers je zien.

De derde trend die we zagen is Digital formalism. Social media hebben zo hun ruimtelijke beperkingen: twitteren moet in 140 tekens en op Instagram is alles vierkant… hoe gaan kunstenaars om met die beperkingen? Doen ze het ermee of breken ze het open? Beeldend kunstenaar Jonas Lund typte bijvoorbeeld de boeken (het zijn er zes) In Search of Lost Time van Marcel Proust uit op Twitter. Dat betekent 1.5 miljoen woorden in 140 karakters opsplitsen. Hoe? Zes jaar lang één tweet per uur de wereld in slingeren. In oktober 2017 is hij klaar.

De 'transformatie' van Amalia Ulman op Instagram, via

De twitteraccount die ieder uur een zin uit Marcel Prousts 'In Search of Lost Time' tweet, via

De vierde trend sluit een beetje aan op de vorige. We noemen het Platform as gallery: social media als expositieruimte. Er zijn op internet best veel virtuele musea te vinden. Het British Museum bijvoorbeeld, dat is nagebouwd in de game Minecraft. Maar zijn sociale netwerken geschikt als museum of galerie? De facebookpagina Gallery Online is zo zo’n voorbeeld. Beeldend kunstenaar Nikos Voyiatzis maakt voor dit project gebruik van facebookalbums om een verhaal te vertellen (klikken en snel naar beneden scrollen, dan zie je wat ik bedoel).

De vijfde en laatste kunsttrend is de Audience engagement, publieksparticipatie. Dit is kunst die alleen maar kan bestaan als het publiek zelf meedoet. Neem bijvoorbeeld dit meisje, dat haar publiek liet beslissen wat ze tijdens haar dates moest zeggen en doen.

Crowdsourced Dating: Laura McCarthy liet haar volgers bepalen wat ze moest doen of zeggen tijdens een date, via

Wat zeggen al die vormen over de staat van kunst op internet? Is kunst aan het vervlakken omdat het online allemaal zo vluchtig en willekeurig is?

Sommige mensen vinden van wel. Zij zijn van mening dat je de tijd moet kunnen nemen om te reflecteren op kunst. En dat gaat in een museum een stuk makkelijker dan online – zeker op social media, waar je overprikkeld raakt door de beelden. Aan de andere kant is dat ook wat online kunst juist zo intrigerend maakt. De uitdaging is hoe je een kunstwerk of onderwerp zo kunt framen dat je er juist wel langer de aandacht mee vasthoudt, zodat mensen er wél op kunnen reflecteren.

Matthieu Delorme maakt gif-collages van sporters rondom één centraal element, via

Hoe ziet de wereld van online kunst er over 10 jaar uit?

Online bestaat er geen schaarste van ruimte of budget, maar wel van tijd en aandacht. De uitdaging is om sluiproutes door die gigantische beeldenstroom te vinden. Daarom wordt de rol van de gids of de curator steeds belangrijker. Ik geloof dat online expositieruimtes binnen tien jaar minstens zo belangrijk zullen zijn als fysieke galeries of musea. Maar ik betwijfel of die digitale ruimtes door de musea zelf gecreëerd zullen worden. Het zal eerder op initiatief van de kunstenaar gebeuren.

Musea beseffen dat ze niet meer om online kunst heen kunnen, maar ze weten nog niet zo goed hoe ze ermee om moeten gaan. Ze zijn er wel mee bezig: Het Nederlands Instituut voor Beeld & Geluid verzamelt naast tv- en radiomateriaal nu ook youtubevideo’s en het Rijksmuseum heeft de hele collectie rechtenvrij online staan. Het Stedelijk heeft een nieuwe directrice, die behoorlijk digitalminded is. Die gaan ook vol aan de bak daarmee, denk aan die tentoonstelling van Ed Atkins. Het gaat dus al de goede kant op in Nederland. Maar we zijn er nog niet.

De Tumblr 'Great art in ugly rooms' verzamelt gephotoshopte afbeeldingen van mooie kunst in lelijke kamers, via

Meer voorbeelden uit het onderzoek checken? De Tumblr van Share This! staat er vol mee.