De curator van filmfestival BIO·FICTION in Mediamatic deelt zijn favoriete korte sci-fi-films

Dit weekend vond in Mediamatic in Amsterdam het BIO·FICTION Science Art Film Festival plaats, een avond vol korte sciencefictionfilms die de toekomst van synthetische biologie onderzoeken. Synthetische watte? Synthetische biologie, oftewel het manipuleren en kunstmatig creëren van leven, door te sleutelen aan het DNA. Welke kansen bieden nieuwe doorbraken in biotechnologie ons, en wanneer gaat het ‘spelen voor god’ ons echt een keertje opbreken – of heeft het dat al gedaan?

Voor iedereen die de avond heeft moeten missen, niet getreurd (of nou ja, altijd een beetje natuurlijk); ter gelegenheid van deze editie stelden we een aantal prangende vragen aan de curator van het festival, de Oostenrijkse biologieprofessor Markus Schmidt, en we vroegen hem meteen naar een paar van zijn persoonlijke favorieten uit het programma.

Reinventing the Dodo van de Nederlandse filmmaker Steven van Eekelen

The Creators Project: Met welk idee heb je de selectie gemaakt?
Markus Schmidt: Er wordt ons vaak gevraagd welk verhaal we met het festival willen vertellen, maar we hebben eigenlijk helemaal geen agenda die we willen pushen. In plaats daarvan zie ik onze rol meer als het bieden van een podium aan een zo breed mogelijk scala aan perspectieven – soms speculatief of extreem rooskleurig, dan weer dystopisch en ronduit raar en absurd. Al die verschillende perspectieven stellen ons in staat de horizon te verkennen van wat er in de toekomst mogelijk zal worden, als we nieuwe levensvormen naar onze hand kunnen zetten.

Op het moment is het debat best beperkt. Het komt niet verder dan dingen als: ‘Hey, synthetische biologie is straks misschien wel in staat om biobrandstoffen voor ons te produceren’. Maar dat is heel kortzichtig. Alsof onze auto’s en tankstations altijd hetzelfde blijven en alleen de vloeistof waarop een auto draait zal veranderen. Ik denk dat de veranderingen veel extremer zullen zijn en een veel grotere invloed zullen hebben op onze infrastructuur en maatschappelijke processen. Sommige films tonen ons wel een mogelijke weg vooruit, zoals een film waarin we een vogelzwerm zien die speciaal ontworpen is om in formatie te vliegen om zo een luchtadvertentie te vormen, of een andere waarin een groepje biohackers gevoelige bedrijfsinformatie steelt om zo goedkope energie in India te produceren.

Welke nieuwe trends – visueel of in het verhaal – zie je in dit soort sciencefiction shorts?
Wat ik verrassend vind is dat we de laatste tijd steeds minder negatieve, dystopische films zien die alleen maar bedoeld zijn om mensen bang te maken. Er is altijd wel een zekere kritiek aanwezig in de meeste inzendingen, maar die is vaak wel heel subtiel. Wat we mooi vinden is dat de perspectieven in de films zeer kleurrijk zijn. Je krijgt niet een zwart-wit-dilemma opgediend, maar eerder verschillende richtingen waarin de biotechnologie zich zou kunnen ontwikkelen. In plaats van je perspectief en ideeën over de toekomst te vernauwen, verbreden de films die juist.

De laatste jaren zijn er een paar grote doorbraken geweest in het veld van synthetische biologie, denk aan genetisch gemanipuleerde muggen die resistent zijn voor malaria en de eerste manipulatie met menselijke embryo’s. Worden de films als gevolg van die doorbraken fantasievoller of juist realistischer?
In 2011, de eerste keer dat we dit festival organiseerden, hadden we een film waarin te zien was hoe een piepklein, levend mensje op afstand bestuurd werd door een level. Je ziet hem als een soort Super Mario over obstakels springen en een toren beklimmen, waar hij uiteindelijk vanaf valt en sterft. Het mensje had, anders dan Super Mario, immers maar één leven: zijn eigen. Dat is een voorbeeld van een totale objectivering van levende wezens voor het doeleinde van entertainment, het leven als game. Hoe fantasievoller kan het worden? Dus nee, om een antwoord te geven: de films zijn eigenlijk altijd aan de fantasierijke kant, en de wetenschap heeft nog een lange weg te gaan om ze in te halen.

Zijn er voorbeelden te noemen van bepaalde voorspellingen uit sciencefiction die de wetenschap al wel waar heeft gemaakt?
Sommige wetenschappers doen gewaagde uitspraken over waar synthetische biologie in de toekomst toe in staat zal zijn – denk aan het recreëren van een mammoet, of het programmeren van planten zodat ze in de vorm van volwaardige huizen groeien – maar de echte doorbraken staan nog mijlenver van die visies af. Qua technologische ontwikkelingen zijn we als mensheid geneigd te overschatten wat er in twee jaar gedaan kan worden, maar te onderschatten wat er in tien jaar mogelijk is. We gaan het zien.

Tot slot, welke korte sciencefictionfilms uit het programma kun je iedereen aanraden? En waarom?

Copy&Clone, die meerdere filmprijzen heeft gewonnen, is een fantastische film die laat zien hoe synthetische biologie een soort droge biologische onderneming wordt, in de vorm van het besturen van een computerprogramma waarmee je de genetische eigenschappen van boerderijdieren moet beheren. In dit geval zie je een speler die met een kortetermijnstrategie zo veel mogelijk geld (punten) probeert te verdienen, met als gevolg dat alle dieren na een tijdje sterven. Het zet je aan het denken, en het is ook gewoon heel goed gemaakt.

Een andere bekroonde film is Hybris, die ons confronteert met de effecten van waar wij mensen – naïef als we zijn – het meest naar verlangen: het eeuwige leven. De film loopt je langs een aantal onverwachte gevolgen ervan, bijvoorbeeld dat er dan geen noodzaak meer zou zijn voor liefde en seks aangezien voortplanting totaal zinloos is geworden.

Streichhölzer is een montage van brandende lucifers en is vooral visueel heel sterk. Het laat zien hoe het ontbrandingsproces van lucifers, hoewel ze er eerst allemaal hetzelfde uitzien en gestandaardiseerde vormen hebben, een tweede natuur van de lucifers toont, terwijl ze al opbrandend in unieke richtingen draaien en buigen. Ze verlaten hun logische, uniforme vorm en worden weer chaotisch en organisch. De film reflecteert op die manier op de mogelijkheid om levende organismen te standaardiseren.

Decapoda Shock, vertelt tenslotte het verhaal van een astronaut die geïnfecteerd wordt door een ‘Martian Crab’ en in een soort menselijke kreeft verandert. Bij terugkomst op aarde komt de Crabonaut erachter dat de infectie onderdeel was van een vooropgezet plan van zijn baas, die in de tussentijd zijn leven, inclusief vrouw en kind, heeft overgenomen. Een van de beste scenes is wanneer de Crabonaut op een paard door de Spaanse woestijn rijdt om wraak te nemen op de mensen die hem hebben verraden.

BIO·FICTION is rondreizend filmfestival dat tot nu toe in dertig verschillende steden over de hele wereld is georganiseerd (met edities in Europa, India, China, Japan, Australië, VS, Brazilië en de Zuidpool). De volgende steden op het programma zijn Bergen en Stavanger in Noorwegen, en Markus staat open voor iedereen die ook een festivalscreening of een debatavond wil organiseren.