De documentaire over Iraanse straatkunstenaars die je nooit te zien kreeg

Voor de Iraanse regering is satanisme en straatkunst hetzelfde: beide illegaal, beide immoreel. Net als met hun strijd tegen satanisme vervolgt de staat Iraanse straatkunstenaars en valt ze lastig met middelen als surveillance of beschuldigingen, vanwege ‘het verspreiden van Westerse cultuur’, tot veroordeling en opsluiting. Mutiny of Colors, een documentaireserie van de Iraanse filmmakers Zeinab Tabrizy en Paliz Khoshdel, zoomt in op dat conflict.

De filmmakers volgen vijf vooraanstaande straatkunstenaars die in vier afleveringen met uitgebreide interviews vertellen over de acties die de staat onderneemt tegen graffiti. De opeenvolgende afleveringen tonen CK1 (een voormalige straatkunstenaars), dan Omer (die Perzische typografie en t-shirtdesigns als signatuur heeft), Icy & SoT (broers en stencilexperts) en als laatste de Lady Green (die door de filmmakers “een van ‘s werelds dapperste straatkunstenaars” wordt genoemd).

Ondanks dat straatkunst niet onder de censuurparaplu van het Mnisterie van Cultuur en Islamitische Begeleiding valt, wordt het door dat ministerie in de praktijk meedogenloos aangepakt. Politie, geheime dienst en andere handhavers sporen de kunstenaars op met beveiligingscamera's, snellen naar de plek, arresteren de kunstenaars en bedekken het werk met verse lagen grijze verf. Toen Tabrizy en Khoshedel in 2012 begonnen te filmen, werden ze geconfronteerd met een onoverkomelijk dilemma: hoe maak je een film over illegale kunst zonder de levens van de kunstenaars op het spel te zetten?

“De eerste uitdaging was om het vertrouwen van de kunstenaars te winnen, zodat we ze konden filmen. De meesten waren bang om herkend te worden, waardoor ze er niet klaar voor waren om door ons gefilmd te worden,” legt Tabrizy ons uit. “Na lang onderhandelen kregen we het uiteindelijk voor elkaar om vijf van hen te overtuigen om een masker te dragen in de film.” De maskers in de film zijn echte kunstobjecten – ze hebben door hun felle kleuren en versiering meer het uiterlijk van superhelden dan van een anti-surveillancevermomming.

Desondanks bood geen vermomming de noodzakelijke bescherming tijdens het filmen. Voordat ze met de film begonnen, hadden Tabrizy en Khoshdel een vergunning aangevraagd om op straat te mogen filmen. Maar "onder geen enkele omstandigheid is straatkunst, of het filmen ervan, legaal," legt Tabrizy uit. Waar ze de gezichten van de kunstenaars in de film geblurd hadden, stonden ze op straat voor directer gevaar. "We zijn meerdere malen opgepakt en ondervraagd door de politie en de geheime dienst," vertellen ze. “[En] op elk moment verwachtten we dat de politie ons zou oppakken.”

Dat ging maar net goed. “Toen we de [grijze] overschilderingen door de overheid filmden, moesten we van de politie de hele band wissen om te voorkomen dat ze hem in beslag zouden nemen. Een andere keer waren we aan het filmen en werden we aangesproken door een aantal agenten. Ze waren ons al een halfuur aan het observeren. Ze stuurden ons weg nadat ze onze persoonsgegeven en telefoonnummers hadden genoteerd en gedreigd hadden onze camera in te nemen.”

In de drie jaar die nodig waren om Mutiny of Colours te maken, moesten twee van de hoofdkarakters het land ontvluchten, zoals ontelbare Iraanse straatkunstenaars voor hen. Productie en postproductie brachten meer kinken in de kabels van het project. “Het kostte ons heel veel moeite om het project te financieren. We konden geen investeerders vinden omdat niemand er klaar voor was om dit type films te produceren. Geen partij durfde het aan,” vervolgt de filmmaker. Ze spreekt uit ervaring: in 2010 had ze niet genoeg geld om Street Sultans, hun eerste documentair over Iraanse freerunners' buiten Iran te krijgen, waarna het door de overheid gecensureerd werd en uit de roulatie gehaald.

Uiteindelijk probeerde het duo de film nog zelf te financieren, maar tevergeefs. Toen ook hun eigen geld op was, lanceerde het duo nog een Kickstarter campagne, in een laatste poging om de film te realiseren. De campagne haalde helaas nooit het benodigde bedrag binnen. De documentaire, waar door de makers en de kunstenaars zoveel gevaar voor was gelopen, zou er nooit in zijn volledigheid komen.

We zijn voor de redactie van The Creators Project vanaf 1 januari op zoek naar nieuwe stagiairs. Mail je CV en motivatie naar leander.roet@vice.com voor meer info.