De verloren generatie van Turkije

Fotograaf Luuk van den Berg is na de mislukte coup in Turkije stante pede naar Istanboel verhuisd. Als buitenstaander staat hij aan de zijlijn van alle gebeurtenissen en weet hij de wanhoop en woede, maar ook de schoonheid van het alledaagse leven in het land op een onvervalste, objectieve manier vast te leggen. De afgelopen maanden struinde hij de straten van Istanboel af en maakte hij een fotoserie over zijn ervaringen in zijn nieuwe thuisland in tijden van onrust.

De reden voor zijn vertrek was in eerste instantie zijn Turkse vriendin die nog de komende jaren in Istanboel studeert. Hij ontmoette Doğa in 2014 tijdens haar uitwisselingsjaar in Nederland. In haar nek heeft ze een tattoo van een opblaasbaar varken, want ze is fan van Pink Floyd. “Toen besefte ik niet eens hoe opmerkelijk het is dat een meisje uit een islamitische cultuur een tattoo van een varken heeft. Ik vond het gewoon cool,” vertelt Luuk. Via Doğa krijgt hij te horen over het autoritaire, conservatieve regime van President Erdoğan en hoe ze de hoop heeft verloren op een goede toekomst in haar land. “De verhalen die zij mij vertelde deden mij versteld staan. Ik kon me er niks bij voorstellen. Als nuchtere Nederlander zei ik dat het allemaal wel meeviel, wat bij haar irritatie opleverde. Voor mij was Turkije die twee keren dat ik in een vijfsterrenhotel was geweest, waar ik mij in luxe waande en niets van de cultuur meekreeg.”

De couppoging gebeurde toen hij nog in Nederland zat. Vanaf de bank volgde hij het spektakel. “Het was bizar, het leek wel een film. Ik belde direct mijn vriendin, die gelukkig thuis zat. Ik hoorde van een vriend dat hij in de badkuip schuilde terwijl de straaljagers zo laag overvlogen dat de ramen kapotklapten.” Twee dagen later verhuisde Luuk naar Turkije.

Met de camera in de hand doet hij als inwoner hele andere indrukken op dan tijdens zijn feestvakanties. Hij woont samen met zijn vriendin in een appartement buiten het centrum van Istanboel, in dezelfde flat als haar familie. Hoewel haar ouders helemaal niet conservatief zijn, moeten Luuk en Doğa in het openbaar wel rekening houden met mensen met traditionele opvattingen. Op verzoek van haar moeder houden ze bijvoorbeeld niet elkaars hand vast wanneer ze buiten in hun wijk lopen, om eventuele problemen en roddels te voorkomen. Ook zijn er momenten dat Doğa haar tattoo moet bedekken met een sjaal. “Het gebeurt regelmatig dat wij aangestaard worden in de metro, maar dat zijn we intussen gewend. Over het algemeen is mijn leven hier prima. Ik kan vrij over straat en voel me zelden bedreigd. Wel vraag ik me af hoe ver we ons moeten aanpassen om problemen, opmerking of oordelen te voorkomen, zeker nu het steeds conservatiever wordt.”

In de stad ziet hij overal grote billboards hangen die Erdoğan steunen: ‘Wij zijn het volk, wij zullen het niet toelaten dat Turkije door een coup of terrorisme wordt geconsumeerd’. Lang niet iedereen heeft vertrouwen in de woorden van Erdoğan en ze protesteren door middel van kleine, maar zichtbare daden. In de verkeersdrukte van de miljoenenstad rijdt een oude man op zijn scootertje. Gewapend met viltstift tekent hij portretten van Atatürk op de muren. De vader der Turken staat symbool voor secularisme en moderne westerse idealen.

Op 10 november was de sterfdag van Atatürk. In Turkije wordt het groots herdacht. Op de trappen van het mausoleum sprak Erdoğan voor duizenden mensen. Hij had het over groeperingen die volgens hem hebben geprobeerd de nationale eenheid van het land te verstoren door misbruik te maken van de nalatenschap van Atatürk.

Terwijl de officiële herdenking in Ankara aan de gang was, stond Luuk in Istanboel bij de mensen die Erdoğan in zijn speech hekelde. Tussen vijftig en honderd mensen hadden zich verzameld bij het hoofdkantoor van Cumhuriyet, de oudste krant van Turkije. Allemaal hadden ze een sticker van Atatürk op hun borst geplakt, een verwijzing naar de sterfdag en het feit dat Cumhuriyet altijd een seculiere krant is geweest. De werknemers hebben het zwaar te verduren gehad onder de ‘zuivering’ van Erdoğan. Op 31 oktober werd de hoofdredacteur opgepakt samen met de belangrijkste journalisten van de krant. Ze worden verdacht van terrorisme en betrokkenheid bij de couppoging.

Alle toegangswegen naar het hoofdkantoor waren afgesloten door de politie, maar na een paar pogingen bij verschillende ingangen lukte het Luuk toch om daar te komen. “Mensen praatten, dronken thee, hielden hun spandoeken of borden in de lucht, zongen en dansten. Het was eigenlijk een soort sit-in, mensen zaten er om hun steun te betuigen aan de krant en de gearresteerde werknemers.”

Turkije is al jaren steeds conservatiever aan het worden. De couppoging, die de positie van Erdoğan versterkte, is slechts de druppel die de emmer deed overlopen bij veel jongeren. Tijdens de protesten in Gezi Park in 2013 was er nog hoop. Luuk vertelt over een gesprek dat hij had met een betoger: “Het waren de beste dagen in haar leven, zei ze. Elke dag was ze daar, dag en nacht, aan het strijden voor verandering. De sfeer die er hing, de eenheid van de protestanten, het was magisch, vertelde ze.” Terwijl 3,5 miljoen mensen op de been waren om te protesteren tegen het autoritaire beleid van Erdoğan, lieten de grote tv-kanalen een documentaire over pinguïns zien. Zo veel macht heeft de Turkse regering over de media, en die macht is sinds de couppoging alleen maar gegroeid.

“Ik zou nooit kunnen voelen hoe het is om jaar na jaar tegenslag te verduren door het beleid in je land,” vertelt Luuk. “Door de couppoging heb ik alleen de drang gekregen om te begrijpen hoe dit gecompliceerde land werkt. Ik blijf hier voorlopig, want mijn vriendin heeft ook een aantal jaar studie te gaan. We zien daarna wel wat we willen. Het valt niet te zeggen wat er de komende jaren in het land gaat gebeuren, maar ik denk helaas wel dat mijn Turkse vrienden gelijk hebben wanneer ze zeggen dat het steeds conservatiever en minder tolerant gaat worden.”

Bekijk meer van het werk van Luuk van den Berg op zijn website. Klik hier voor zijn Instagram.