Deze Arnhemse kunstenaar gaat het Boek der Boeken maken

Bij de Biënnale denk je waarschijnlijk aan de toonaangevende kunstmanifestatie die sinds 1895 in het stadspark van Venetië wordt gehouden. Maar sinds de jaren negentig is er ook een Gelderse versie, die om en om in Nijmegen en Arnhem plaatsvindt.

Dit jaar wordt de Biënnale Gelderland gecureerd door Hanne Hagenaars, oprichter van kunstmagazine Mister Motley. Door haar geselecteerde kunstenaars gaan vanuit het concept LIVING, GIVING een verbintenis aan met inwoners van Arnhem.

Een van die kunstenaars is de in Londen gevestigde Hendrickje Schimmel (1990). Ze studeerde aan ArtEZ in Arnhem en de Royal College of Art in Londen, en werkt onder het pseudoniem Tenant of Culture. Op Facebook plaatste ze afgelopen week de volgende oproep:

Reacties varieerden van “Jaaaaaa leuk! Wanneer is de deadline??” tot “yay this is a very fun thing to think about” – positief dus. Wij vroegen ons af: de apocalyps? En: is dit de manier om kennis veilig te stellen? We spraken met haar in haar geboorteplaats Arnhem.

The Creators Project: De apocalypse nadert? Waarom?
Hendrickje Schimmel: Ik doel op de ondergang van het materiële boek. Ik spreek van ‘de apocalyps’ om de urgentie daarvan te benadrukken. Het boek verdwijnt. Steeds minder mensen hebben nog zin om een boek mee te sjouwen. Waarom zou je ook? Je hebt internet, je hebt e-readers, je kunt meerdere boeken downloaden, het is minder zwaar. Alles dematerialiseert, niet alleen het boek. Het gaat me meer om die dematerialisatie dan om de echte apocalyps. Boeken worden bovendien snel gezien als saai, dus ik dacht: ik geef er een leuke twist aan.

Boeken zijn niet saai?
Nee. Ik ben al vroeg gaan lezen. Ik hou van lezen, ik hou van boeken, niet per se om de kennis maar om het lezen zelf. Maar ik ben niet nostalgisch over het feit dat het papieren boek verdwijnt, want verhalen en tekst verdwijnen daarmee niet.

Je vraagt mensen welke twee pagina’s ze voor toekomstige generaties willen bewaren. Was je geïnspireerd door de ark van Noach?
Het is niet per se de bedoeling dat mensen twee pagina’s uit hetzelfde boek sturen, liever uit verschillende boeken. Eén pagina vond ik net lullig. Mensen vinden het moeilijk om één pagina te kiezen. Ik zou het ook niet leuk vinden als mensen mij om één pagina zouden vragen. Dus dacht ik: ik vraag er twee. Maar dat had niks te maken met de ark van Noach, die gelijkenis zag ik pas later.

Zijn twee pagina’s niet even willekeurig als één pagina? Het aantal woorden per pagina hangt ook maar net af van de uitgave.
Het hoeven ook niet per se woorden te zijn. De pagina’s mogen ook uit een magazine of een fotoboek komen. Ik heb zelfs al een kleurplaat gekregen. Een pagina uit de Allerhande zou ook kunnen, iemands favoriete recept. Het gaat om de vraag welke kennis of welk beeld je zou willen bewaren voor volgende generaties, als alle archieven zouden verdwijnen.

Wat heb je aan een of twee pagina’s van een boek? Zou het niet beter zijn om een Laatste Bibliotheek te maken?
Dat doen veel mensen al. Je had bijvoorbeeld The Museum of Everything op de 55e Biënnale in Venetië in 2013. Die Biënnale ging over het conserveren van kennis en keuzes die daarbij gemaakt worden, wat natuurlijk een hiërarchisch proces is. In mijn werk ben ik veel bezig met Walter Benjamins Arcades Project, ken je dat?

Nee.
Walter Benjamin heeft begin twintigste eeuw geprobeerd de nog jonge consumptiemaatschappij in kaart te brengen. Heel fragmentarisch, want hij was tegen het lineaire geschiedenisverhaal, dat vond hij autoritair. Hij nam fragmenten van schrijvers, folders, reclameteksten en eigen notities en die archiveerde hij in hoofdstukken.

Die hoofdstukken zijn een toolbox geworden om die tijd te begrijpen. Er zit namelijk geen moraal achter zijn verhaal. Die fragmentarische, niet-lineaire manier van iets bij elkaar brengen zie ik terug in hoe we op het internet navigeren en hoe we steeds vaker denken, omdat onze concentratie korter wordt. Ik wil daar geen oordeel over hebben, ik wil dat juist in het maakproces verwerken.

Stel je voor dat iemand jou straks pagina’s uit de Allerhande stuurt en iemand anders pagina’s uit Homerus. Hoe zegt dat dan iets over deze tijd?Het zegt niet per se iets over deze tijd, meer over de voorgaande tijd. Wat mensen insturen hoeft niet over deze tijd te gaan. Het is maar net wat mensen kennen. Ik krijg dingen uit de bijbel, designboeken, tijdschriften, modedingen. Dat het een allegaartje is vind ik juist heel leuk.

Hoe gaat het met de reacties?
Goed. Ik had het op Facebook gezet en dacht dat niemand zou reageren, maar dat is niet zo. En steeds meer mensen stellen er vragen over, ook kritische, en dat is superleuk. Ik begon er net mee en had het nog niet helemaal uitgedacht, en ik kreeg meteen dingen toegestuurd, en alle bladzijden waren superinteressant. Ik begin er lol in te krijgen om ze te verzamelen. Maar ik moet wel op keer stop zeggen, want ik wil niet selecteren.

Wanneer ga je dat doen?
Puur praktisch gezien kan ik niet veel meer dan vijftig keer twee pagina’s tonen, wat veel te weinig is voor het concept, maar ik kan het daarna nog uitbreiden. Dat er verschillende edities komen of zoiets.

Komt er bij je expositie van de pagina’s die mensen insturen ook een toelichting?
Nee. En het wordt een installatie, geen gebonden boek. Het is een kunstproject en geen boekproject, al is ‘het boek’ wel het onderwerp. Het wordt een installatie door de bibliotheek in Arnhem, de Rozet. Daar ga ik tafels neerzetten en alle ingestuurde pagina’s doe ik in dozen en ik ontwerp een hoesje waarin mensen hun eigen boek kunnen samenstellen. De nadruk ligt erop dat het een subjectieve samenstelling is van een archief.

Ben je anti-autoritair?
Misschien een beetje. Het gaat me meer om dat apocalyptische scenario. Wat zou er gebeuren als alle kennis weg zou vallen? Wat gebeurt er als kennis niet meer in handen is van een instituut, dat het vaak achter gesloten deuren houdt? Hele kunstcollecties worden nooit gezien omdat ze in een archief staan. Wat gebeurt er als dat alles wordt vrijgegeven? Wat zouden mensen met die schat aan informatie doen?

Maar zou je alles wat nu in een archief staat te verstoffen willekeurig vrijgeven? Of zou je dat door iemand met kennis van het archief en van de wereld laten doen?
Ik ben niet zo geïnteresseerd in de functie van diegene die dat soort beslissingen maakt. Door het internet is die functie nu juist aan het wegvallen. Mensen worden zelf de curator van hun eigen archieven. Ik vind het amateurarchief nu veel belangrijker dan het institutionele archief.

Het voelt nog steeds vrij willekeurig. Iedereen kan alles insturen, en dat zouden we dan doorgeven aan de volgende generatie. Is willekeur dan zo’n goed criterium?
Juist wel.

Waarom? Moeten we daar niet meer vertrouwen op experts?
Ik heb daar dus niet zoveel vertrouwen in. Binnen de geschiedenis is er zo veel niet verteld. Het verhaal over de oorlogen is verteld, maar over de vrouw is bijvoorbeeld heel weinig verteld. Vertrouw je dat? Ik geloof sowieso niet dat ‘de waarheid’ iets is dat je kan archiveren en door kan geven, want de waarheid verschuift altijd. Ik denk juist dat een enorm archief van wat willekeurige mensen willen bewaren veel interessanter is dan wanneer een autoritair figuur zegt: dit is belangrijk. Want het is niet zo dat hij een enorme groep vertegenwoordigt.

Het dominante verhaal van de blanke, westerse man.
Ja. Ik las een grappig verhaal in The World in 100 Objects van Neil MacGregor, voormalig directeur van het British Museum. Er was eens een keizer die graag archeoloogje speelde en al zijn objecten zelf archiveerde. Hij vond een ringetje, maar kon niet ontdekken wat de functie was. Toen schreef hij er een gedicht over. Daarin concludeerde hij dat het ringetje een komhouder was. Hij liet het gedicht in het ringetje graveren, en zette er een kom op. Later bleek het een heel chique sieraad te zijn. Dat vind ik grappig, die subjectieve contextverschuiving van een object. Want er is niet één functie en er is niet één waarheid. Ook niet binnen de geschiedschrijving.

Maar het ringetje bleek toch een sieraad? Is dat dan niet de waarheid?
Ja, maar dat kan toch ook naast elkaar bestaan?

Hoe dan?
Het ene is artistiek en het andere is historisch. En ik ga voor het artistieke.

De Biënnale Gelderland 2016 vindt plaats in de binnenstad van Arnhem van 14 oktober tot en met 20 november. Pagina’s insturen kan naar studio@tenantofculture.com. Volg Henk Bovekerk op Twitter.