Neem een virtuele rondleiding door de Tuin der Lusten

De Tuin der Lusten, het vijftiende-eeuwse drieluik van Jheronimus Bosch, staat bol van de subtiele details, die je eigenlijk pas echt goed kunt zien als je met je neus tegen het doek gedrukt staat. Een andere – en hygiënischere – mogelijkheid is om een bezoekje te brengen aan de nieuwe interactieve website Jheronimus Bosch, de Tuin der Lusten, waar je tot in de poriën van het schilderij kunt duiken. Zo kun je een virtuele rondleiding volgen, maar ook zelf vrij ronddwalen in Bosch’s levendige universum vol mensen, dieren, en wezens die daar een beetje tussenin lijken te zitten.

De website, die in het afgelopen weekend werd gelanceerd, maakt deel uit van het transmediale drieluik van het Amsterdamse productiebedrijf Pieter van Huystee Film en de NTR, ter ere van de vijfhonderdste sterfdag van Bosch. Wij mochten alvast een kijkje nemen, en hebben wat plekjes geselecteerd die je absoluut niet mag missen:

Laten we preuts beginnen, en wel bij het linkerpaneel. Het draait hier om vruchtbaarheid: boven is een roze fontein te zien, met vogels die uit het water drinken en amfibieachtige wezens die aan land kruipen. Adam en Eva krijgen de opdracht zich voort te planten, maar wel volgens de regels van de schepper. Het is de bedoeling dat ze de geslachtsdaad niet zomaar te pas en te onpas zouden toepassen – seks heeft het doel om kindjes te maken, en niets meer dan dat. In de roze fontein zit een zwarte uil verscholen, die geniepig in de gaten lijkt te houden of Adam en Eva zich hieraan houden.

Dat de mensheid die boodschap niet zo goed heeft begrepen kun je zien in het middenpaneel. Een clubje badende vrouwen in het midden wordt omcirkeld door een groep geobsedeerde mannen die zich laten leiden door hun dierlijke instinct. Letterlijk, want ze berijden paarden, zwijnen en andere dieren. De rondrit is één beestachtig paringsritueel.

De man en de vrouw in de bol lijken maar één ding van plan te zijn. En dat gaat gepaard met gevaar – hun liefdeskoepel staat op het punt van barsten. Minder duidelijk is de reden dat er naast hen een man ondersteboven in het water staat, en hij zijn geslachtsdeel beschermt met zijn handen (wat trouwens betekent dat hij heel goed op zijn hoofd moet kunnen balanceren). Ook de motivatie van het figuur links om een levensgrote uil te aaien staat open voor meerdere interpretaties.

Hier en daar zie je groepjes mannen en vrouwen die verwijzen naar de middeleeuwse liefdestuinen – tuinen waarin mensen samen kwamen om te dansen, te eten en te drinken, maar vooral om een partner te zoeken. Een beschaafd ritueel, normaal gesproken. Maar in de Tuin der Lusten lopen de liefdeszoekers vrij hard van stapel.

Op het eerste gezicht lijkt dat allemaal nog wel mee te vallen. Maar dan heb je dit detail waarschijnlijk nog niet gezien:

De enige daadwerkelijke seksuele daad in het hele schilderij, vind je in een subtiel verstopte betasting in een blauwe bol aan de rechterbovenkant van het middenpaneel.

Wat volgt na al die losbandigheid is de hel, op het rechterpaneel. Aan de bovenkant zie je een brand, waarvan gezegd wordt dat hij geïnspireerd is door een brand die Bosch meemaakte tijdens zijn jeugd. Rond zijn dertiende woedde er een grote stadsbrand in Den Bosch, waarbij meer dan vierduizend huizen werden verwoest.

In de hel is ook een gigantische, blauwe uil te zien die aan de lopende band mensen aan het opeten is, waarna hij ze in dezelfde beweging weer uitpoept in een diep, zwart gat. Ook deze uil zou verwijzen naar het oude Den Bosch. Naar het riool van de stad, om precies te zijn – de armere Boschenaren moesten destijds hun behoeftes doen in de rivier, en alleen de rijkere bovenklasse kon zich een toilet veroorloven. Minpuntje was dat de rivier een open riool was, waardoor de stad eigenlijk voortdurend naar uitwerpselen rook.

Links onderin is te zien hoe een muis met een cape iemands buik doorspiest met een zwaard, waarschijnlijk omdat zijn arme slachtoffer te veel gegokt heeft in zijn aardse leven. Dat valt althans af te leiden uit alle spelelementen die in de buurt te ontdekken zijn, zoals speelkaarten, een backgammonspel en een dobbelsteen.

In dezelfde zondige categorie valt drankzucht, verbeeld door de dronkelappen die ergens in een soort café bier aan het drinken zijn. En dat café eigenlijk de romp van een groot schepsel met een platte cirkel op zijn hoofd.

Het verhaal gaat dat het hoofd van deze boommens een zelfportret is van Jheronimus Bosch. Er zijn weinig portretten van de schilder gemaakt die als vergelijkingsmateriaal kunnen dienen, maar oordeel gerust zelf.jpg) of het een beetje lijkt.

De virtuele Tuin der Lusten is hier zelf te bezoeken. Het transmediale drieluik bestaat verder uit een virtual reality-film en een documentaire, die in November in première ging tijdens het IDFA. Meer informatie hierover vind je op de website: jheronimus-bosch.nl