FYI.

This story is over 5 years old.

Fotografie

Foto-essay: de heerlijke kneuterigheid van zelfbouw in Nederland

Conformiteit en identiteitszucht in de polder.

Mark Minkjan is hoofdredacteur van Failed Architecture en schrijft de komende weken voor The Creators Project over het falen en slagen van moderne architectuur. 

Mensen zijn sociale dieren. We onderscheiden ons graag van anderen, maar willen tegelijkertijd laten zien dat we bij een bepaalde groep horen. Tegenwoordig doet de één dat door op Vans te lopen, de ander door aldoor quinoa te eten en weer een ander door rond te fietsen op een fixie. Maar ook je manier van wonen draagt bij aan de vormgeving van je ‘eigen ik’, en je positie ten opzichte van anderen in de samenleving. Sommigen van ons nemen die zoektocht naar identiteit behoorlijk serieus en willen een huis dat de perfecte reflectie is van wie ze (graag willen) zijn. Zelf lekker je eigen huis bouwen is dan een optie.

Advertentie

Natuurlijk, mensen bouwen al sinds de oertijd hun eigen woningen, maar zelfbouw is in de afgelopen jaren weer populairder geworden in Nederland. Dat komt ook doordat gemeenten kleinere stukken land verkopen en regelgeving soepel houden. In veel stadsuitbreidingen wordt deze min of meer organische groei tegenwoordig zelfs gestimuleerd. Het is bovendien niet zo dat zelfbouw volledig doe-het-zelf is. Er is nog steeds een architect nodig om het ontwerp te tekenen en een aannemer moet de boel in elkaar zetten, maar de uiteindelijke bewoners bepalen wel zelf hoe het eruit komt te zien.

Ook is het niet voor iedereen weggelegd; je moet er wel een paar tonnetjes tegenaan gooien. Maar dan heb je ook iets bijzonders, toch? Fotograaf Sonia Mangiapane zocht het uit. Ze ging naar een aantal Nederlandse zelfbouwwijken om het karakter en de eigenaardigheden van deze plekken vast te leggen. Dat deed ze in Amsterdam (het Zeeburgereiland en Steigereiland Noord), Almere (het Homeruskwartier en de westkant van Almere-Stad) en Leiden (Nieuw Leyden).

Veel van deze nieuwe gebieden zijn anders dan de wijken die in de decennia ervoor door Nederland zijn uitgerold, waarvan de woningen vaak nogal op elkaar lijken: massaal geproduceerd, vaak door grote projectontwikkelaars. De zelfbouwhuizen zijn vanzelfsprekend meer op maat gesneden, naar smaak van de bewoners, maar ook de schaal van de wijken zorgt ervoor dat het allemaal net wat stedelijker aanvoelt. De gebieden zijn daarnaast ook makkelijker te belopen en je vindt er meer winkeltjes. Dat is vooral de verdienste van gemeenteplanologen, die de opzet van zo'n wijk vaststellen.

Advertentie

Wie verwacht dat deze zelfbouwwijken resulteren in een ratjetoe aan bizarre huizen, komt bedrogen uit. Hier en daar zit er een freak tussen die alle conventies aan z’n laars heeft gelapt, maar over het algemeen ziet het geheel er nog best uniform uit. Dat heeft deels te maken met het feit dat er wel enige beperkingen bestaan in bijvoorbeeld hoogte en breedte, maar het is ook een indicatie dat mensen uiteindelijk toch het liefst op safe spelen. Ze willen graag een uniek huis, tuurlijk, maar het moet tegelijkertijd ook passen bij de smaak van de massa, zodat hun keuzes nog wel gewoon geaccepteerd blijven. En misschien is het ook wel de nuchtere architect met wie ze het huis ontwerpen die de vreemdste uitwassen afraadt.

Maar is dat nu eigenlijk zoveel anders dan met bijvoorbeeld mode? We willen dat anderen vinden dat we er goed uitzien, zonder dat we teveel uit de toon vallen. En uiteindelijk verkoopt de ene kledingwinkel ook gewoon vrijwel precies hetzelfde als de andere, als je niet teveel op de details let.

Het is interessant om te bedenken hoe we over veertig jaar terugkijken op deze zelfbouwwijken. Zien we dan de huidige tijd als het begin van een nieuwe manier van stadmaken, waarbij gemeenten de invulling vooral aan de stadsbewoners laten? Of was het slechts een oprisping, een vreemde fase die resulteerde in rommelige, onoverzichtelijke stukken stad met huizen die alleen voor de specifieke bewoners op een bepaald moment geschikt waren?

Advertentie

Gebieden als de Amsterdamse grachtengordel zijn in feite op dezelfde manier gebouwd, dus wie weet worden delen van IJburg ooit ook gewoon monumentaal erfgoed. De tijd zal het leren. Hoe het ook uitpakt, zelfbouw is een fascinerend sociaal fenomeen op de grens van architectuur en zelfexpressie.

Meer foto-essays over architectuur:

Foto-essay: de ruïnes van de Europese eenwording

Foto-essay: hoe de nieuwste wolkenkrabbers Londen langzaam verpesten