Foto-essay: de ruïnes van de Europese eenwording

Mark Minkjan is hoofdredacteur van Failed Architecture en schrijft de komende weken voor The Creators Project over het falen en slagen van moderne architectuur. 

Architectuur is veel meer dan een mooi of lelijk gebouw. Het is altijd onderdeel van een grotere context. Maar wanneer deze context verandert kan een gebouw, of zelfs een hele reeks gebouwen, ten dode zijn opgeschreven. Dat kan door extreme omstandigheden zoals oorlog of een natuurramp, maar ook door een politieke keuze. Tot twintig jaar geleden werden we op grensovergangen door heel Europa gestopt en gecheckt voor we het volgende land in mochten. Op veel van die overgangen stonden speciaal ontworpen grensposten, waar op hun beurt ook altijd weer bedrijvigheid onstond; omdat er toch moest worden gestopt waren er parkeerplaatsen, winkeltjes, restaurants en tippelzones om de tot stilstand gebrachte reizigers van alle gemakken te voorzien.

In 1995 ging het Schengenverdrag van kracht, wat betekende dat er vrij verkeer van mensen, goederen en geld kwam tussen de landen die het ondertekenden. De grensposten waren opeens overbodig en met de levendigheid bij de grens was het ook gedaan. De gebouwen stonden nog steeds op dezelfde plek, maar in een nieuw Europa dat niet meer hetzelfde was. Inmiddels hebben 26 Europese landen zich aangesloten bij het akkoord van Schengen. Wat is overgebleven van de grensposten zijn langzaam aftakelende panden die ergens staan waar ze niet meer thuishoren.

De Spaanse fotograaf Ignacio Evangelista reisde door Europa om deze verlaten grensposten – nu het nog kan – vast te leggen. Hieruit volgde de fotoserie After Schengen, dat de architectonische herinneringen aan het politieke Europa van toen vereeuwigt, terwijl de tijd en de natuur de bouwsels stukje bij beetje doen vervagen, in het landschap en in onze beleving van wat Europa is. Zelf zegt Evangelista: “de grensposten geven vanuit het nu een inkijkje in de geschiedenis van de Europese Unie. Twintig jaar nadat de grenzen open gingen is het bovendien een actueel onderwerp, nu discussies over het succes van het Europese project weer oplaaien.” Als Europa een eenheid blijft, zullen veel van de grensgebouwen over een tijd helemaal verdwenen zijn. Terwijl we vaak denken dat architectuur iets blijvends is, laat Evangelista’s werk zien dat menselijke bouwwerken vergankelijker zijn dan ze doorgaans lijken, of het nu simpele wachthuisjes zijn of spectaculaire ontwerpen.

De tentoonstelling van Ignacio Evangelista’s After Schengen is tot en met 17 december 2015 te zien in Mercator Projektzentrum in Berlijn.