FYI.

This story is over 5 years old.

Europa

Foto-essay: Doodgeboren gebouwen als slachtoffers van de financiële crisis

Fotograaf Sam Laughlin reisde door Europa om gebouwen vast te leggen die door de crisis nooit zijn afgebouwd.

Mark Minkjan is hoofdredacteur van Failed Architecture en schrijft de komende weken voor The Creators Project over het falen en slagen van moderne architectuur. Dit is het vierde deel uit de serie.

De financiële crisis heeft onze wereld de afgelopen jaren sterk beïnvloed, maar hoe concreet hebben we dat meegemaakt? In het nieuws werd de malaise vaak aangeduid met abstracte cijfers: werkloosheid, beurskoersen, dalend vertrouwen van de consument en ander macrogepraat dat de problemen voor veel mensen maar weinig tastbaar maakt.

Advertentie

De Britse fotograaf Sam Laughlin vond wel een concrete manier om de crisis vast te leggen: hij reisde door Europa om te laten zien hoe de financiële catastrofe ook echte ruïnes heeft geproduceerd. Dat waren geen verlaten kastelen, verwoeste ziekenhuizen of andere bouwvallen die het hebben moeten afleggen tegen de tand des tijds, maar plekken die nog nooit hebben geleefd. Zijn fotoserie Frameworks laat nooit afgebouwde architectuur zien: gebouwen waarvan de bouw ergens in de afgelopen tien jaar is begonnen, maar waarbij de crisis roet in het eten heeft gegooid: opeens was er geen geld meer om de gedroomde wereld af te maken.

Je kunt architectuur zien als de uitkomst van haar context: het resultaat van economie, politiek, technologie en menselijk gebruik. Als de bevolking groeit en de economie floreert, willen meer mensen een huis kopen en wordt er meer gebouwd. Als een overheid spierballen wil laten zien, worden er imposante regeringsgebouwen en monumenten neergezet. En als er niet voor de armsten wordt gezorgd, bouwen die zelf hun sloppenwijken.

Maar als de context verandert, kan architectuur daarvan het slachtoffer worden. Bioscopen komen leeg te staan als gevolg van de populariteit van Netflix, indrukwekkende communistische hoofdkwartieren liggen als verlaten herinneringen aan de Sovjetunie verspreid door Oost-Europa, en bij veel Europese grenzen vind je de ruïnes van grensposten, die sinds de Europese eenwording niet meer worden gebruikt.

Advertentie

Voor de architectuur die Laughlin voor Frameworks portretteerde, stond de economische context - het ‘framework’ - opeens op z’n kop: banken hadden teveel hypotheken verstrekt en als verrotte producten doorverkocht, waardoor uiteindelijk de hele economie inklapte. Voor projectontwikkelaars, banken, investeerders en gemeenten was ‘the sky the limit’. Maar die droom bleek te mooi om waar te zijn. De brokstukken van het financiële ongeluk liggen vandaag de dag verspreid over het landschap. De onafgebouwde betonnen skeletten lijken afgevreten karkassen, ontdaan van elke vorm van leven. Maar deze gebouwen hebben nooit geleefd. Ze werden dood geboren, als resultaat van een ziek financieel systeem.

In landen als Spanje - waar Sam Laughlin, naast Groot-Britannië, Duitsland en Italië, ook fotografeerde - zijn de uitkomsten extra schrijnend. Talloze gezinnen zijn hun huis uitgezet omdat ze hun hypotheek niet meer konden betalen. Tegelijkertijd staan zo’n 11 miljoen woningen - al dan niet afgebouwd - in heel Europa leeg. De helft van dit overschot zou al genoeg zijn om alle daklozen in Europa een dak boven hun hoofd te bieden. Eén plus één is twee, zou je denken. Maar de realiteit is anders. In Sevilla betrokken 36 families die hun huis waren kwijtgeraakt leegstaande, half afgebouwde appartementen. Ze werden al snel uitgezet en keerden terug naar een dakloos bestaan. En de woningen stonden wederom leeg.

Advertentie

Toch is de visuele impact van Laughlin’s werk niet enkel deprimerend. Een ‘framework’ vraagt tenslotte om invulling, het is de context die een bepaald gebruik mogelijk maakt. Het zijn lege doeken die je laten fantaseren over een mogelijke invulling, over een toekomst voor ongebruikte plekken. De crisis kan juist ruimte bieden voor alternatieve mogelijkheden, anders dan gepland door gemeentes en projectontwikkelaars, omdat oude verwachtingen overboord kunnen worden gegooid.

De architectonische karkassen uit Frameworks kunnen ook een directe reactie uitlokken: het zijn verleidelijke locaties voor urban explorers. De betonnen composities zijn intrigerend omdat ze zich bevinden in een soort tussenfase, een plek tussen leven en dood. Ze bevinden zich op de grens tussen bruikbaarheid en vergankelijkheid. Zullen ze ooit nog worden gebruikt, of zullen ze langzaam verrotten?

Aan de ene kant zijn de foto’s momentopnames van economische puinhopen, maar door de manier waarop Laughlin ze heeft vastgelegd doen ze ook denken aan Romeinse ruïnes. En misschien is die poëtische functie van architectuur wel veel interessanter dan weer een nieuw, saai appartementenblok of kantorencomplex.

Meer foto-essays over architectuur:

Foto-essay: de ruïnes van de Europese eenwording

Foto-essay: hoe de nieuwste wolkenkrabbers Londen langzaam verpesten

Foto-essay: de prachtige kneuterigheid van zelfbouw in Nederland