Ik staarde in de leegte en zag Marina Abramovic

Illustraties door Sara Rabin.

Ik geloof niet in performance art, herhaal ik tegen mezelf terwijl ik de zachte blinddoek voor mijn ogen aanraak en mijn noise-cancelling koptelefoon wat verschuif. De gids begeleidt me voorzichtig naar het midden van een onbekende ruimte, terwijl ze mijn hand vasthoudt en een arm om mijn schouder heeft. Ik ben haar gezicht alweer vergeten, maar haar woorden herinner ik me nog: “Je stapt nu een ruimte binnen die tegelijkertijd slow motion en stil is.” Nog even voel ik haar handen om me heen – en dan is ze weg. Ik sta samen met 67 anderen moederziel alleen in het donker en de stilte van Marina Abramovic's Generator.

Voor haar eerste solo-expositie in New York sinds 2010, gebruikt Abramovic leegte als medium. Het moet zorgen dat alleen de energie van pure individuele ervaringen over blijft, zonder hulp van attributen of beelden. “Het duurde 25 jaar voordat ik de moed, de concentratie en de kennis had om dit te doen. Het idee dat er kunst zou kunnen bestaan zonder objecten, alleen een uitwisseling tussen de kunstenaar en het publiek,” leest de quote van Abramovic die geschreven staat op de muur waar bezoekers hun tassen, jassen en digitale apparaten moeten afgeven, alvorens ze geblinddoekt en met een koptelefoon de galerie van het niets binnenstappen.

“Een belangrijk deel van de ervaring is wachten,” zegt een meisje voor me enthousiast tegen haar stralende vriendengroep. “Ik heb gehoord dat Marina niemand in de rij voor laat gaan.” Het is de openingsavond en de rij kronkelt zich nu al tot ver buiten de deur en om de hoek van de straat. De mensen om me heen verdiepen zich in hun telefoons, het blauwe licht werpt alienachtige aura's op hun gezichten. De ironie is tastbaar: onze technologieën versplinteren de tijd, zodat we noch hier noch daar zijn. Wanneer was de laatste keer dat je je compleet hebt kunnen onderdompelen in het nu? Ik kan het me in ieder geval niet meer herinneren.

Ik duik naar voren in de duisternis en mijn lippen vegen even langs een trui, de aanraking snelt door mijn lichaam met de shock van een taser. Verbijsterd trek ik me terug en strompel naar een onbezette plek in de leegte. Ik vang een vage geur van bloemenparfum op als ik verder doorloop. Ik schuifel naar links en bots tegen een warm lichaam aan gehuld in denim, weer is er een stoot adrenaline. De geluidsdichte koptelefoon kan het geluid van het geroezemoes van de mensen die nog in de hal staan te wachten niet blokkeren. Een wolk van ritmisch gebrabbel zingt door mijn hoofd.

Het voelt alsof ik over een evenwichtsbalk loop in het midden van het universum: één verkeerde stap en ik val door het bestaan. Ik sta te trillen op mijn benen. Ik haal een gesprek terug tussen twee lange, in het zwart gehulde, mannen op straat voor de galerie: “Wat nou als iemand je aanraakt en je realiseert dat het Marina is?” vroeg de ene. “Ik zou doodgaan,” antwoordde zijn vriend. Het is het gevolg van een enkele cryptische zin die in de persverklaring stond: The artist will be present. Ik besef me dat ze nu in de kamer met mij zou kunnen zijn. Ik steek mijn armen uit en beeld me in hoe ze voor me staat, zonder blinddoek of koptelefoon, terwijl ze recht in mijn geest kijkt.

De laatste keer dat Abramovic in New York exposeerde was in het MoMa voor The Artist Is Present. Van maart tot mei zat ze aan een tafel in het atrium van het museum terwijl steeds weer een andere museumbezoeker een paar minuten tegenover haar plaatsnam. Iedere vorm van aanraken of praten was verboden, in plaats daarvan moest een “energiedialoog” ontstaan. Iedereen die het zag ervoer de aantrekkingskracht van het moment, de connectie, de samenkomst van twee zielen. Abramovic zou later zeggen dat ze op z'n minst drie jaar nodig zou hebben om bij te komen van de emotionele en fysieke stress van haar performance.

Ik besluit het mijn missie te maken om haar te vinden in de Generator. Ik loop door een walm van natte sigaretten en kauwgom. Het spook van de lach van een vrouw die me passeert weet zich voorbij mijn koptelefoon te dringen. Mijn schoenen slenteren over de vloer en ik voel een metalen rooster onder me. Ik zwaai mijn armen zo ver mogelijk om me heen en draai rondjes, terwijl ik de leegte om me heen in kaart probeer te brengen. Wanneer ik mijn handen langs de schouder of hand van iemand voel gaan, voel ik weer diezelfde elektriciteit door me heen schieten. Het is alsof mijn geest blijft vergeten dat er hier ook andere mensen doelloos door de kamer aan het lopen zijn. Er zijn hier anderen bij me. Er zijn hier anderen bij me. Er zijn hier anderen bij me.

Wanneer ik me mentaal voorbereid om te vertrekken, weg uit de duisternis, voel ik een hand die me bij mijn ellenboog grijpt. De greep duurt lang en is teder, zoals een moeder die haar kind stuurt – en verdwijnt daarna weer. Ik zink weg in de herinnering van de aanraking, totdat ik me opeens realiseer dat deze aanraking vreemder en anders was dan de vegen van andere mensen die nu bijna betekenisloos leken. Dit was geen onschuldige streling. Deze was doordrenkt van intentie. De hand en het lichaam waar het toe behoorde, wist blijkbaar precies waar mijn ellenboog was en waar ik stond. Deze persoon kon zien. Deze persoon moest Marina zijn.

Ik steek mijn hand op om de Generator te verlaten, en wacht. Iemand tikt op mijn schouder, pakt me bij mijn arm en leidt me weg uit het desoriënterende doolhof. Hoe kan het dat ik zo ver weg ben van de plek waar ik begon? Als ik de blinddoek eenmaal van mijn ogen trek, worden mijn zintuigen eens te meer overspoeld door beelden van de galerie, de mensen en gesprekken in mijn systeem – het is verblindend. Schemering heeft inmiddels plaatsgemaakt voor de nacht terwijl ik binnen was. De gids is iemand anders. "Je kunt over je ervaring schrijven als je wilt," zegt ze, terwijl ze naar een bureau wijst waar pen en papier liggen. Ik loop erheen. Een oudere vrouw naast me schrijft één woord op: in. Ik schrijf niets. Het schelle getoeter van een eenzame auto weerklinkt in de straten van Chelsea als ik naar huis loop, met in mijn hoofd de wetenschap dat ik zonder het te weten Marina heb ontmoet.

Marina Abramovic's Generator is nog tot en met 6 december zelf te ervaren in de Sean Kelly Gallery in New York.