Is dit een eend of konijn? Hoe optische illusies werken

Is het een eend of toch een konijn? Van dubbelzinnige dierentekeningen tot M.C. Escher-mindfuckery, zijn we ons er wel bewust van dat ons brein in de visuele trucjes trapt, maar is het haast onmogelijk om onder woorden te brengen waarom het dat doet. Tot nu. In een TED-Ed-filmpje genaamd "How Optical Illusions Trick Your Brain" legt wetenschapper Nathan Jacobs aan de hand van een paar optische illusies namelijk uit hoe ons visuele brein werkt, en welke biologische aspecten er in het spel zijn wanneer we in een 2D tekening bijvoorbeeld eerst een holle, en dan weer een bolle, oppervlakte zien.

In de vijf vermakelijke minuten dat het filmpje duurt (hieronder te zien), neemt Jacobs ons mee langs drie klassieke optische illusies. Hij legt uit hoe onze hersenen als het ware als één drukke 3D animatie studio werken, die al je waarnemingen verzamelen en daar één coherent driedimensionaal beeld van maken.

En daar gaat het soms mis. Zonder de hele video hier uit te gaan zitten schrijven, wil ik je de optische illusie van Abraham Lincoln niet onthouden. Jacobs laat in zijn presentatie twee foto's van de president zien: één normale en één ondersteboven. Beide afbeeldingen zien er volkomen normaal uit, maar als de omgekeerde afbeelding rechtop wordt gezet, is het gezicht van Lincoln ineens volledig scheef en asymmetrisch.

Jacobs legt in de video uit dat de profielen van Lincoln in ons brein hersenengebieden activeren die helpen om gezichten te herkennen, zoals het fusiform aangezichtshersengebied en de occipitale en temporale kwabben. Als wij mensen een gezicht zien, dat moeten we die heel snel kunnen verwerken (en direct zien wat ze uitdrukken), en dus zijn we zo ontwikkeld dat we van nature direct naar iemands ogen of mond kijken.

In het gedraaide portret staan de ogen en mond van Lincoln als enige nog gewoon rechtop en zijn niet omgedraaid. Zodra de afbeelding als geheel omdraait, wordt het belangrijkste deel van het gezicht 180 graden gedraaid en realiseren we ons dat er iets niet klopt en Lincoln eruitziet een soort gesmolten alien. “Je hersens nemen een shortcut en missen daardoor een stukje informatie,” legt Jacobs uit. “Je hersens zijn niet lui, ze zijn gewoon heel druk en proberen hun cognitieve energie zo efficiënt mogelijk te gebruiken, door aannames te doen over de visuele informatie die ze binnenkrijgen en zo een snelle, bewerkte visie van de wereld te creëren.”

Hoewel die werking van de hersenen misschien als vanzelfsprekend mag klinken, slaagt het TED-filmpje er bijzonder goed in om die visuele fenomenen op een beknopte en duidelijk manier uit te leggen. We weten nu waarom we zowel een eend als een konijn zien. Wat we nog niet weten is wat het over je zegt welk dier je het eerst ziet. Maar hé, het is cognitieve wetenschap, geen therapie.