Luister naar de communicerende maïsplanten van Sebastian Frisch

In een half gevuld aquarium staan een stuk of twintig maïsplantjes naast elkaar in een rooster. Het is de Biophonic Garden van Sebastian Frisch, een installatie waar je kunt zien hoe, onder invloed van geluid, de wortels van de maïsplantjes naar een geluidsbron toe groeien. Maar vreemder nog: ze zenden zelf ook impulsen uit. Via een koptelefoon die aan het aquarium hangt kun je als bezoekers zo luisteren naar hoe de planten met elkaar 'communiceren'.

De Duitse Frisch heeft twee en een half jaar in Nederland gewoond, waar hij aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag de opleiding ArtScience volgde. Inmiddels is hij verhuisd naar Oostenrijk, waar de kunstenaar in een klein dorpje woont in natuurrijk gebied. Omdat zijn installatie van 14 december tot 22 februari in Het Glazen Huis in het Amsterdamse Amstelpark te zien zal zijn, belde ik met Sebastian om te vragen hoe zijn planteninstallatie precies werkt.

The Creators Project: Hoe kwam je op het idee om de Biophonic Garden te maken? Sebastian Frisch:
Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in het idee van de invloed van geluid op de gemoedstoestand van mensen. Tijdens mijn studie stuitte ik op een paper waarin onderzocht werd waarom mensen het fijn vinden om een rondje door het park lopen, en waarom ze daarbij tot rust komen. Het paper stelde dat we in een park worden omringd met verschillende natuurgeluiden zijn, die verschillende manieren effect op ons hebben. Ik raakte daardoor geïnteresseerd in hoe mensen via geluid hun omgeving waarnemen. Bijvoorbeeld het geluid van krekels 's nachts, dat kan zo'n overdonderend geluid maken. Ik vind dat fascinerend, dat zoveel kleine geluiden samen zo'n grote soundscape kunnen vormen.

Hoe heb je dat idee vertaalt naar je geluidsaquarium?
Het zijn niet zozeer 'pratende' planten, het is meer het idee dat er geluiden zijn in de natuur die een rustgevende werking kunnen hebben op ons, ook geluiden die we niet direct kunnen waarnemen. Ik kwam een ander wetenschappelijk onderzoek die het merkwaardige effect beschrijft dat de wortels van maïsplantjes onder invloed van een 220Hz sinustoon naar de bron van het geluid toe groeien, en zelf ook impulsen afgeven. De onderzoekers wisten niet waarom dit precies gebeurde, maar uit hun onderzoek bleek dat 220Hz het sterkste effect gaf. De maïsplantjes zenden dus letterlijk geluidsgolven uit, die je weer kunt opvangen en kunt beluisteren. In de Biophonic Garden hoor je zo het getik en klikken van de planten. Dat is de wetenschappelijke basis achter de installatie en dit principe heb ik gebruikt om een dialoog tussen planten hoorbaar te maken.  Op die manier wilde ik het wetenschappelijke onderzoek, dat gebaseerd is op empirisch onderzoek, in een artistieke context plaatsen.

Is er eigenlijk een specifieke reden dat je maïsplantjes gebruikt?
Naast het feit dat het dezelfde plant is die ook in het onderzoek is gebruikt, vond ik de maïsplant een mooi voorbeeld. Ik kwam erachter dat de maïsplant door menselijke cultivatie niet meer in staat is om zelf haar zaden te verspreiden. Mensen moeten zelf de zaden van de plant verzamelen en deze weer zaaien. Mensen en maïsplanten hebben zo een bepaalde co-existentie. Omdat dit fenomeen van communicerende planten zo onwerelds en vervreemdend is, wilde ik een hele bekende plant gebruiken. Een plant waar we dus zelf een speciale relatie mee hebben, zodat je dit fenomeen makkelijker accepteert.

Je gebruikt de eerder beschreven sinustoon van 220Hz, maar heb je nog geëxperimenteerd met andere geluiden en tonen?
Nee, ik wilde bij dit project wat dat betreft juist de laboratoriumomstandigheden nabootsen, om de nadruk te kunnen leggen op het effect zelf. Juist omdat ik een hele saaie constante toon gebruik, kun je de klik-geluiden van de plantjes beter horen. Want het contrast legt nadruk op de tonen van de plantjes. Als ik reguliere muziek had gebruikt, dan was het contrast en daarmee ook het effect minder geweest.

Dus je weet nog niet of death metal ook echt 'death' metal is voor maïsplantjes?
Haha, nee. Wat niet wil zeggen dat het geen een interessante gedachte is. Er is een hoop onderzoek gedaan naar hoe muziek plantengroei kan stimuleren. Bijvoorbeeld in 1973 door amateur botanist Dorothy Retallack die de reactie van planten op muziek beschreef in haar boek The Sound of Music and Plants. Uit haar onderzoek blijkt dat planten wel degelijk beïnvloed kunnen worden door muziek. Ze kwam in haar boek tot de conclusie dat klassieke muziek het beste werkt voor plantengroei. Ik denk zelf dat het muziekgenre niet zo belangrijk is, maar meer dat esthetiek, volume en harmonieuze structuren wel belangrijke aspecten kunnen zijn. Ze brengen echt verschillende reacties teweeg bij een plant.

Nu we het toch over muziek hebben, je maakt zelf ook muziek?

Ja, ik houd van omgevingsgeluiden en speel met de interactie tussen geluid en gevoel. Ik heb een systeem ontwikkeld om live en geïmproviseerde elektronische muziek te maken. Ik mix geluidsontwerpen zoals basslines, melodieën of drumpatronen met mijn zelfgemaakte 'foley-board'. Het is een houten klankkast, waarop ik allerlei objecten kan gebruiken zoals zaden, zand of borstels om geluid mee te maken. Deze geluiden kan ik manipuleren met een geprogrammeerd modular-systeem. Het instrument is geïnspireerd op wat een geluidsmaker doet – analoge geluidseffecten maken. Het resultaat ervan kan je ergens plaatsen tussen sound art, dub, ambient en downtempo. Ik treed op onder de naam Pangani, wat in het Swahili 'Place of Spirits' betekent.

Benieuwd naar Frisch' communicerende planten? Sebastian staat tussen 14 december en 22 februari in Het Glazen Huis in het Amstelpark in Amsterdam. Voor meer informatie over de kunstenaar, ga je naar zijn website.