FYI.

This story is over 5 years old.

documentaire

IDFA Doclab: Een virtuele wandeling door Refugee Republic

We spraken de Nederlandse makers van de interactieve documentaire over het dagelijks leven in Camp Domiz.

In samenwerking met IDFA presenteren we de toekomst van de documentaire. Wil jij naar een documentaire die draait op IDFA? Wij mogen 4 x 1 festivalvoucher weggeven waarmee je naar een voorstelling naar keuze kan (wissel de voucher in bij één van de IDFA-kassa's). Mail je naam en telefoonnummer naar contestnl@vice.com en zet in het onderwerp 'IDFA'.

De bakker bakt zijn brood terwijl kinderen rond zijn werkplaats spelen. Tuktuks rijden langs, waaronder Adnan Osei (23) die er net ééntje heeft gekocht Je loopt nog even door over de stoffige weg, terwijl je af en toe bij verschillende tentjes naar binnen kijkt. Aan het einde van deze weg moet nog ergens een dichter zitten die je graag wilt ontmoeten.

Advertentie

Je zou soms bijna vergeten dat je in het Noord-Iraakse vluchtelingenkamp Camp Domiz bent, op zo’n zestig kilometer van de Syrische grens waar IS huishoudt. Het kamp is ooit opgezet voor 38.000 inwoners, maar puilt inmiddels uit door de meer dan 58.000 vluchtelingen die er wonen, overwegend Syrische Koerden. Naast ellende en wanhoop kom je in het kamp ook een levendige handel tegen, en wordt er aan de lopende band getrouwd. Misschien is Camp Domiz inmiddels meer een permanente stad dan een tijdelijk vluchtelingenkamp.

Welkom in [Refugee Republic](http:// http://refugeerepublic.nl/preview): een interactieve documentaire van tekenaar Jan Rothuizen, fotograaf Dirk-Jan Visser en journalist Martijn van Tol, die volgende week 26 november tijdens het IDFA Doclab Live: Stories from the Digital Lowlands zal worden gepresenteerd. Voor de documentaire, die vanaf vandaag online te beleven is, reisde het drietal af naar Irak om het dagelijks leven in het kamp in woord, beeld en tekeningen te vatten. Het moet kijkers het gevoel geven dat ze zelf midden in het stof en de ellende, maar ook het plezier en de levendigheid van het kamp zitten. Ik sprak met Jan Rothuizen over het project, zijn zoektocht naar nieuwe vertelvormen en de toekomst van de interactieve documentaire.

The Creators Project: In Refugee Republic kiest de kijker zelf een pad door Camp Domiz. Hoe werkt dat precies?
Jan Rothuizen: Je opent op een hele grote tekening van mij die als plattegrond van het kamp dient. Als je daarop inzoomt zie je details verschijnen in de vorm van vluchtige, handgeschreven observaties. Er verschijnen vier routes op de kaart die als kleurige lijnen door het kamp heen lopen. Als je op één van die looproutes klikt, begin je aan een wandeling door het kamp in de vorm van een horizontale scroll. Je ziet getekende hutjes, watertorens en winkeltjes voorbijkomen, allemaal voorzien van annotaties, vragen of dingen die me zijn opgevallen. Om de zoveel meter worden die tekeningen afgewisseld met videobeelden die voorbijkomen. Soms zijn dat zogenaamde ‘no comment’-shots, waarbij je gewoon even kunt kijken naar het dagelijks leven op een van de plekken in het kamp. Andere keren is het een dieper verhaal over een van de inwoners of onderwerpen, waarbij je zelf kunt besluiten of je daar in wil duiken door naar beneden te scrollen.

Advertentie

Hoe helpt die nieuwe interactieve vorm om dit verhaal te vertellen?
Je kan en moet alles zelf doen. Het is in die zin bijna een soort videogame, waarbij je het verhaal alleen maar zelf kunt vervolmaken. Daarnaast denk ik ook dat de wisselwerking tussen de verschillende mediavormen goed werkt. Mijn tekeningen behouden een soort subjectieve afstand, terwijl de foto- en videobeelden heel objectief en confronterend kunnen zijn. Het zijn verschillende lagen van informatie die samen één beeld vormen, en misschien ook wel verschillende emoties oproepen. Om vervolgens de toeschouwer de vrije hand te geven of ze überhaupt iets willen laten binnenkomen.

Dat je erachter komt dat je het hele vluchtelingenkamp in één ruk doorscrollt omdat niets je blijkt te boeien?
Nou, ik denk ook dat een onderdeel van deze documentaire is. Het verhaal van een vluchtelingenkamp gaat ook over de manier waarop wij, als westerse kijkers, ernaar kijken. Je bent zelf verantwoordelijk voor wat je ziet, wat er bij je binnenkomt, en dus ook of het je wel of niet aan het hart gaat.

Waarom vond je het belangrijk om het verhaal van Camp Domiz te vertellen?
Ik wilde al heel lang iets maken over een vluchtelingenkamp, vooral omdat ik besefte dat de beelden die je daar normaal van te zien krijgt heel eendimensionaal zijn. Arme kindjes achter hekken, de vluchteling als hulpbehoevend en compleet vleugellam. Dat is het beeld dat in de media overheerst en zo moet het ook verkocht worden om hulp te krijgen. Maar het verhaal is veel gelaagder dan dat. Als tekenaar ben ik altijd geïnteresseerd geweest in steden en hoe die zich ontwikkelen, en vluchtelingenkampen zijn in feite ook een soort steden, die vaak ook nog eens jarenlang bestaan. Als je je dat beseft is het niet zo gek dat de mensen er een bestaan op proberen te bouwen, door handeltjes te beginnen of een gezin te stichten. Het is niet zo dat de vluchtelingen alleen maar zitten te wachten tot de oorlog in Syrië overwaait. Ze zeggen: we leven nu en we pakken het leven aan, zo goed en zo kwaad als het gaat. Het is een stad in het klein, met zijn eigen economie en politiek.

Advertentie

Eerder maakte je De Zachte Atlas van Amsterdam. Ging je voor deze film anders te werk?
In principe heb ik dezelfde aanpak vastgehouden. Net als in de Zachte Atlas meander ik door het kamp heen. Ik vertel wel een verhaal, maar ik vertel niet hoe je dat verhaal moet lezen. Het is die zin non-lineair, jij kiest als kijker zelf het pad. Daarbij kom je harde cijfers tegen maar ook hele triviale details, bijvoorbeeld dat iemand in het kamp net als ik zijn lege telefoondoosje heeft bewaard. Op die manier kan ik spelen met de hiërarchie van de informatie, in plaats van heel duidelijk tegen de kijker te zeggen: dit is schokkend of dit is triest, en zo moet je het ervaren.

Hoe zie je deze nieuwe documentairevorm zich in de toekomst ontwikkelen?
Ik denk dat het verhaal zelf altijd het belangrijkste zal blijven, in welke vorm je het ook giet. Het interessante aan deze technologie is daarom vooral dat het nieuwe, spannendere manieren geeft om dat verhaal te vertellen. Net zoals de boekdrukkunst ervoor zorgde dat mensen voor het eerst in stilte begonnen te lezen, en zo zelf een fantasielaag aan het verhaal toevoegde, zo kunnen deze nieuwe technologische vormen er denk ik ook voor zorgen dat we het verhaal meer zelf ervaren. Dat is in mijn ogen de belangrijkste vooruitgang, dat we nu zelf steeds meer de auteur van het verhaal woorden, een speler in de game die het verhaal is.

In de toekomst wil ik nog wel een keer een documentaire maken waar je gewoon in het verhaal kunt zijn. Dat je straks met een Oculus Rift op zelf in de documentaire staat en dat de dingen en de mensen waar je naar kijkt vanzelf op je reageren, en jij op hun. Zodat je uiteindelijk helemaal vrij bent om op zoek te gaan naar wat je in een verhaal verwondert, of ontroert. Hopelijk is Refugee Republic daar een eerste stap in.

Je kunt Refugee Republic nu zelf ervaren door hier te klikken (bij voorkeur in Google Chrome).

Refugee Republic is een productie van Submarine Channel en de Volkskrant. Vanaf 29 november zal de documentaire ook in het Nederlands te zien zijn.  

Afbeeldingen met dank aan Dirk-Jan Visser en via Refugee Republic.