Een Franse kunstenares laat littekens schitteren met bladgoud

Als lichamen verhalen konden vertellen, dan zijn littekens de spannendste hoofdstukken. Als ik mijn eigen littekens lees, zie ik een vijf centimeter lange snee boven mijn rechter schouderblad, dat het verhaal vertelt van een oude tatoeage, die ik weg heb laten halen omdat het inmiddels wel zo’n beetje uit is met mijn vriend. Een ronde witte stip op mijn rechter arm vertelt het verhaal over mijn dronken, zestienjarige ik, die besluit dat mijn jonge huid prima als alternatieve asbak door kan. We leven ons hele leven in maar één omhulsel, een huid die je niet af kunt doen, of kunt ruilen voor nieuwe. En littekens zijn de markeringen van dat leven.

Ongeveer een half jaar geleden, ontmoette de kunstenares Hélène Gugenheim een zekere Marie. Toen de vrouwen een keer om moesten kleden, viel het Helène op dat Marie een groot litteken had waar normaal gesproken haar linkerborst zou moeten zitten. Kijkend naar het litteken voelde Hélène onmiddelijk de behoefte om er iets mee te doen.

Zo begon het project van de Parisienne, genaamd “Mes cicatrices, Je suis d’elles, entièrement tissé” (Mijn littekens, ik ben met hen, helemaal vervlochten) waarin ze de littekens van mensen voorziet van bladgoud, om die vervolgens vast te leggen op foto en video.

Gugenheim studeerde aan de École du Louvre af in kunstgeschiedenis en moderne kunst (1999) en museologie (2000). Na haar afstuderen werkte ze jaren als journalist voor het Franse tijdschrift Crafts, waar ze leerde over de methoden, materialen en geschiedenis van verschillende ambachtslieden. Het was ook waar ze op de traditie van Kintsugi stuitte.

Kintsugi, of kintsukuroi, is een Japanese methode om gebroken aardewerk te repareren. Het betekent letterlijk ‘gouden timmerwerk’, of ‘herstellen met goud.’ Een mengsel van goud, lak en epoxy wordt in de scherven van een gebroken voorwerp gegoten om ze aan elkaar te lijmen. Het aardewerk is zo weer functioneel, versierd met een gouden ader die het ongeluk niet wegmoffelt, maar juist verandert in een deugd – als visueel eerbetoon.

Toen Guggenheim het litteken van Marie zag, was de optelsom snel gemaakt. “In Marie’s litteken zag ik een combinatie van kracht en kwetsbaarheid,” vertelt ze via Skype. “Het was schitterend. Ik zag niet alleen het letsel, maar ook het herstel. En wanneer je huid er niet meer zo uit zal zien zoals het ooit was, kun je er net zo goed iets nieuws van maken.”

Guggenheim ontwikkelde een speciale methode om het goud op de littekens aan te brengen. En omdat het bladgoud niet voor eeuwig op iemands lichaam kan blijven zitten, behoort ook het verwijderen ervan tot dit ritueel. Het gaat als volgt: een deelnemer komt naar Guggenheims studio, kleedt zich volledig uit en laat een ‘vergulder’ bladgoud op zijn of haar littekens aanbrengen. Zodra dat gebeurd is, trekt de vergulder zich terug, en vraagt Hélène de deelnemer om even rustig adem te halen, en dan verschillende handelingen uit te voeren: “slapen, huilen, zingen of stilstaan bijvoorbeeld, het maakt niet uit.” Zodra ze klaar zijn, komt de vergulder weer terug om het goud te verwijderen en in een flesje te doen waar de naam van de deelnemer en de datum op staat geschreven en dat de deelnemer mee naar huis mag nemen. Dit hele proces wordt gefilmd en gefotografeerd.

“Het belangrijkste moment is wanneer ik de deelnemer het flesje geef, zodat hij of zij kan zien hoe kostbaar het litteken eigenlijk is,” zegt Guggenheim. Nadat ze de video van Marie publiceerde, kreeg ze e-mails van mensen die ze helemaal niet kende, met de vraag of ze ook hun littekens wilde behandelen. Het ontroerde haar. Ze besloot het project uit te breiden met nog een deelnemer, Oliver, die geboren was met een ernstige hemangioom op zijn hoofd, een aandoening waardoor hij al meerdere huidtransplantaties moest ondergaan.

Ieder element van ‘Mes cicatrices, Je suis d’elles, entièrement tissé’ is zorgvuldig gekozen. De vergulders zijn geselecteerd op basis van de deelnemers. De studio waarin het plaatsvindt was dertig jaar geleden een glas-in-lood-werkplaats, en ligt in het 6e arrondissement van Parijs. De methode is grotendeels gebaseerd op filosofie uit het Japanse zenboeddhisme , waardoor het geheel een spiritueel tintje krijgt.

Het is Guggenheims plan om uiteindelijk tien performances vast te leggen. “Het is mijn doel dat de mensen die naar de foto’s en video’s kijken het als een soort spiegel zien,” zegt ze. “Zodat je jezelf afvraagt: waar zijn mijn littekens eigenlijk? Hoe krijg ikzelf opnieuw vorm, zowel van binnen als van buiten?”

“Iedereen heeft een lichaam, iedereen raakt gewond en iedereen herstelt,” zegt Guggenheim tegen het einde van ons gesprek. “Het litteken is het brandmerk van ons menselijk bestaan.” Het project is kwetsbaar en poëtisch, en dient als een herinnering aan het feit dat we allemaal zo onze ongelukken kennen — fysiek, maar ook emotioneel.

Op het moment zoekt Guggenheim partners en sponsors om haar werk te realiseren, en de uiteindelijke videowerken tentoon te stellen. Mocht je geïntresseerd zijn om aan het project mee te werken: hier kun je haar bereiken.

Voor meer informatie over de kunstenaar, klik hier.