FYI.

This story is over 5 years old.

graf

We vroegen de Rotterdamse grafkunstenaar Christine Kortland hoe het is om kunst voor de doden te maken

De kunst achter het sterven.
Christine Kortland aan het werk in haar atelier in Rotterdam. Foto van de auteur. Alle afbeeldingen met dank aan Christine Kortland

De Rotterdamse Christine Kortland is geen doorsneekunstenaar, ze maakt namelijk grafmonumenten. De eerste steen maakte ze toen haar oom ernstig ziek werd. “Ik was toen al beeldhouwer, en hij vroeg me of ik zijn grafmonument wilde maken. Ik zette de steen op mijn website tussen de andere beelden die ik had gemaakt, en niet lang daarna werd ik benaderd door een vrouw wiens man net was overleden. Zij vroeg of ik voor hem ook een steen kon maken,” vertelt ze aan The Creators Project. Zes jaar later is ze fulltime grafsteenkunstenaar. Ik ging bij haar op bezoek in Rotterdam en sprak met haar over wat een grafkunstenaar nu precies doet, over de emotionele verhalen achter haar monumenten, en over de dood.

Advertentie

Het blijkt al snel dat Christine een duizendpoot is: “Ik werk in mijn atelier achter in de tuin, plaats mijn stenen op kerkhoven, praat met mensen over wat ze willen, maak ontwerpen, en regel alle vergunningen voor de begraafplaats. Ik nodig klanten altijd bij mij thuis uit, gewoon aan de keukentafel. Dat vinden ze veel prettiger dan in een of andere kille showroom.” Ze vraagt mensen altijd om de rouwkaart mee te nemen, omdat deze kaart iets heel persoonlijks kan zijn. “In het eerste gesprek vraag ik wat ze mooi vinden en praten we over degene voor wie de steen is. Daarna ga ik de ontwerpen maken.” Christine betrekt haar klanten graag in het proces. “Als ze glas in het ontwerp willen, neem ik ze bijvoorbeeld mee naar de glaskunstenaar met wie ik samenwerk. En dan laat ik ze zelf de kleuren uitkiezen. Klanten kunnen ook meekijken in het atelier, bijvoorbeeld wanneer ik de letters in de steen hak.”

Ze werkt met glas, roestvast staal, steen, brons en cortenstaal. “Ik maak altijd meerdere ontwerpen, en soms wil een klant dan bijvoorbeeld de bovenkant van ontwerp één de onderkant van ontwerp twee, dan maak ik dat.” Ze ontwerpt de meest ingewikkelde constructies en is constant manieren aan het bedenken om alle verschillende elementen van de ontwerpen samen te brengen en de monumenten zo persoonlijk mogelijk te maken. In haar ontwerpen verwerkte ze bijvoorbeeld haren van huisdieren, het strandzand van iemands favoriete strand of edelsteentjes.

Advertentie

De steen met de twee trotse vrouwen.

De grafmonumenten van Christine bieden op meerdere manieren troost. Toen er bijvoorbeeld een vrouw van een lesbisch stel stierf, wilde de overgebleven weduwe graag twee bronzen figuren van ‘trotse vrouwen’ op het grafmonument, ter illustratie van de sterke vrouwen die zij samen waren. “Toen ze bij me kwam zei ze dat ze dat misschien maar beter niet kon doen, omdat ze niets aanstootgevends wilde. De overleden vrouw had ook kinderen uit een eerder huwelijk – ook dat zat in het achterhoofd van haar partner. In Amsterdam is iets dat zo openlijk lesbisch is geen probleem, maar in Groningen kan dat nog weleens moeilijk zijn," zegt Christine. Ze kwam toen met de oplossing om het bronzen beeld te voorzien van een frame van roestvrij staal, waardoor de bronzen vrouw als het ware omhelsd wordt door het beeld om haar heen. “Op die manier hebben we de geborgenheid van de twee vrouwen toch samen kunnen brengen.”

Het grafmonument voor het gezin dat omkwam in de ramp met de MH17.

Ook het verhaal achter de grafstenen die ze maakte voor vier slachtoffers van de MH17-ramp is doordrenkt van symboliek en emotie. De vader, moeder en hun twee tienerzonen zijn in hetzelfde graf begraven, maar Christine koos er toch voor om vier losse stenen te maken, in plaats van één steen met vier namen. De ronde uitsparing in het midden van de stenen is voorzien van glas, met veel kleuren die door de verschillende stenen in elkaar overlopen. Op deze manier blijven de vier gezinsleden losstaande individuen, maar zijn ze toch verbonden. Christine heeft aan de zijkanten van de stenen een kleine zonnebloem in de steen uitgehakt, omdat het vliegtuig neerstortte in een veld vol zonnebloemen. “De ene helft van de familie wilde liever niets over de MH17 op de steen, en de andere helft wilde dat wel. De zonnebloem was een goede tussenweg,” zegt ze.

Advertentie

In het begin had Christine moeite om afstand te nemen van het verdriet van haar klanten. “Soms moest ik meehuilen. Het zijn vaak hele verdrietige en zware verhalen, ook waarbij jonge mensen of kinderen zijn omgekomen. Een keer had ik een stel tegenover me dat een steen wilden laten maken voor hun overleden kindje, dat maar één dag oud was geworden, en toen was ik zelf nota bene hoogzwanger. Zat ik daar met mijn bolle buik, ik voelde me echt ongemakkelijk.” Om haar hoofd leeg te maken na een heftig gesprek gaat ze graag even hardlopen. “Ik merk wel dat het me nu minder aangrijpt dan toen ik net begon.”

Een van de grafstenen die Kortland het meest is bijgebleven. De vier vakjes staan voor de vier gezinsleden. Het vakje van de overleden vader is gesloten.

De steen die haar het meest is bijgebleven is de eerste die ze voor een klant maakte. Dit monument maakte ze voor een overleden vader, die een gezin had met twee jonge kinderen. De man was 32 jaar oud, en viel dood van zijn fiets. Christine ontwierp een steen met vier vakken, één voor ieder gezinslid. Het vak voor de vader is gesloten, maar die van de rest van het gezin zijn nog open. De jonge kinderen hadden tijdens de begrafenis twee witte keien op de kist gelegd, en die liggen nu in hun twee vierkanten. “Ik had zelf ook net een kindje van dezelfde leeftijd, dus dit kwam wel heel dichtbij. Mijn vriend fietst ook nog eens heel veel, en toen besefte ik me dat dit ons ook gewoon zou kunnen overkomen. Dat heeft wel heel veel indruk gemaakt. Maar dat kwam misschien ook wel omdat het de eerste steen was die ik in opdracht maakte.”

Advertentie

“Een ander bijzonder verhaal is dat van Bernd, die op zijn twaalfde kanker kreeg en wist dat hij niet lang meer zou leven. Hij vond het een vreselijk eng idee dat hij alleen in dat graf kwam te liggen. Zijn ouders kochten daarom een graf voor drie personen en zeiden tegen hem dat als zij zouden overlijden, ze bij hem zouden worden begraven. Ze wilden dit graag verwerken in het ontwerp voor de grafsteen. Ik vind het zo bijzonder dat je dat tegen je kind zegt: ‘Wij komen hier ook ooit te liggen.’ Ik heb toen hun namen onder die van hun zoon uitgehakt, met hun geboortedata al op de steen. Het bronzen nijlpaard bovenin het monument heeft Bernd zelf gemaakt.”

“Het werk is heel bijzonder omdat je de mensen in kwestie niet kent, maar het eerste gesprek meteen al heel beladen is. Soms zien nabestaanden enorm op tegen de afspraak, maar achteraf zijn ze altijd heel dankbaar en dat maakt het heel bijzonder,” zegt Christine. Omdat een grafsteen vaak een van de laatste dingen is die geregeld wordt wanneer iemand doodgaat, is het een belangrijk onderdeel van het rouwproces en soms zelfs een afsluiting van een periode van rouw. Het is dan ook niet zo gek dat ze zich soms zowel kunstenaar als therapeut voelt. “Toen een jongetje met gescheiden ouders overleed, kwam zijn vader de ene dag om een ontwerp te bespreken, en zijn moeder de dag daarna. Ik ben geen professionele therapeut, maar ik vind dat soort dingen toch wel interessant. Soms kunnen families niet meer door een deur en ik vind het dan leuk om iets te maken waar iedereen blij mee is.”

Door haar werk realiseert Christine zich ook hoe betrekkelijk het leven is, maar over de dood zelf blijft ze nuchter. “Ik heb veel stenen gemaakt voor jonge vaders die een vrouw met kinderen hebben achtergelaten. Dat zorgt er wel voor dat ik heel dankbaar ben, want ik besef me dat het zomaar over kan zijn. Er gaan niet alleen maar oude mensen dood.” Ze werkt momenteel aan de grafsteen van haar vader die onlangs kwam te overlijden. “Het is heel vreemd maar ook heel interessant om het nu eens van de andere kant mee te maken. Mijn zoontje zei het precies zoals het is: ‘Opa is dood, we begraven hem en jij maakt dan een steen.’ En zo simpel is het eigenlijk ook gewoon.”

Kijk voor meer bijzondere grafmonumenten en informatie over Christine Kortland op haar website