Alles wat je altijd al wilde weten over Hitler, de kunstenaar

De Führer, de duivel in hoogsteigen persoon, architect van het kwaad. Adolf Hitler heeft vele bijnamen. Maar we refereren zelden aan hem als kunstenaar, terwijl hij voor zijn veelbesproken carrière als gewetenloze dictator toch flink wat schilderijen, aquarellen en schetsen heeft verkocht. Hij was een mislukt kunstenaar, dat weten we, maar dat was Van Gogh in zijn tijd ook. Kunnen we, nu hij zelf dood is en de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog zeventig jaar achter ons liggen, kritisch maar neutraal naar Hitlers oeuvre kijken? Wat 'maakt' bijvoorbeeld een Hitler? Had hij een typerende stijl? En was hij echt zo slecht? Met deze vragen in het achterhoofd belde ik met de Duitse kunsthistoricus Otto Werckmeister en de Nederlandse journalist Robert Giebels (die in 2012 het boek Hitler als Kunstenaar van zijn overleden vader afmaakte) om meer te weten te komen over de kunststijl van de kwade man achter het doek.

Operatheater in München (jaartal onbekend), Adolf Hitler

The Creators Project: Wat zijn de kenmerken van een Hitler?
Giebels: De bijvoeglijke naamwoorden die ik een Hitler zou toerekenen zijn: een strakke stijl, grauwe stemming en grootse onderwerpen, maar allerminst creatief. Hitler schilderde namelijk vooral dingen na. Zijn ontzettende voorliefde voor gebouwen zie je duidelijk terug, want die schilderde hij vaak. Wanneer hij mensen probeerde te schilderen, leken het meer cartoons, omdat de verhoudingen niet klopten..

Wat is zijn meesterwerk?
Giebels: De kleurvolle aquarellen die hij als jonge soldaat schilderde tijdens de Eerste Wereldoorlog. Daar zit echt bezieling in door de verschrikkingen die hij in de loopgraven meemaakte. 
Werckmeister: Als je Hitler überhaupt kunstenaar kunt noemen, komt zijn mooiste werk inderdaad uit die tijd. Het is voor het eerst dat Hitler uniek en creatief probeert te zijn in stijl en daadwerkelijk zijn fantasie gebruikt. Vooralsnog blijft het een nobody in de kunst en dat is maar goed ook, want hij eist al genoeg aandacht in de geschiedenisboeken.

Voor zo'n haatvolle man lijken veel van zijn schilderijen best sereen.
Giebels: We vergeten vaak dat Hitler wel degelijk hart voor de zaak had. Hij had alleen een passie voor de verkeerde doeleinden. Er gaan zelfs verhalen rond dat hij twee keer zou zijn afgewezen door een Joodse kunstdocent aan de Weense kunstacademie. Men zegt dat zijn Jodenhaat en de boosheid die hem later zo kenmerkte mede door deze afwijzing groeide. Daarna heeft hij ook nooit meer een penseel aangeraakt, in tegenstelling tot andere wereldleiders die ook schilderden, zoals Churchill en Stalin.

Als we zijn werk vanuit kunsthistorisch perspectief beschouwen, tot welke stroming zou Hitler dan behoren? 
Giebels: Hij had een hekel aan het modernisme. Dus dat sowieso niet. Zijn latere werk, uit de Eerste Wereldoorlog, kun je denk ik scharen onder het realisme. 
Werckmeister: Gewoon, helemaal geen kunststroming. Een kunststroming houdt namelijk in dat er overeenkomstige kenmerken te vinden zijn in het werk van professionele kunstenaars. Hitler was op kunstgebied een verschrikkelijke amateur. Bovendien was zijn werk niet uniek en noemde hij zichzelf ook geen kunstenaar.

Zijn we de waarde van zijn kunst pas na zijn dood in gaan zien?
Werckmeister: Ja, natuurlijk. Hij was een amateur en is pas na zijn dood een gimmick geworden. Of het terecht is dat we opnieuw aandacht schenken aan een dictator die toevallig ook kunstenaar was, betwijfel ik. 
Giebels: Ik denk inderdaad niet dat je van het publiek mag verwachten dat ze de kunstenaar los gaan zien van de Führer. De vraag blijft natuurlijk, wat blijft er van zijn oeuvre over als je de handtekening weghaalt? Ik denk dat je dan moet concluderen dat enkel zijn aquarellen in staat zijn museumbezoekers te raken.

Zijn er veel mensen in het bezit van een Hitler?
Werckmeister: Voor zover ik weet heeft Billy F. Price, de oliemagnaat uit Texas, nog steeds de grootste collectie authentieke Hitlers. Onlangs kochten de kunstenaars Jake en Dinos Chapman wel een aantal Hitlerschetsen voor 122.000 euro voor hun project What if Hitler was a Hippy. Zij vrolijkten die vervolgens op door er regenbogen, smiley-gezichten en bloemetjes op te schilderen. Maar dat zijn dan ook de enige voorbeelden die ik kan noemen. 
Giebels: Het is lastig de ‘echte’ eigenaren van Hitler kunst te achterhalen, aangezien er onwaarschijnlijk veel neppe exemplaren zijn. Alleen al van zijn handtekening zijn tweehonderd vervalsingen in omloop. Vanaf 1933 werden zijn schilderijen immens populair onder de Duitse bevolking en begon iedereen hem te kopiëren. Als Bondskanselier verbood Hitler de handel en naschilderingen van zijn kunst, omdat hij er niet aan herinnerd wilde worden. Maar het kwaad was al geschied, als broodschilder had Hitler namelijk ontzettend veel van zijn schilderijen voor een habbekrats verkocht. Bijna iedereen die toen een Hitler in bezit had heeft hem gekopieerd.

Waar moet je op letten als je een Hitler wil kopen?
Giebels: Ik zou zeggen: begin er niet aan. Je bent in de regel meer geld kwijt aan het kunstteam dat moet onderzoeken of het om een authentieke Hitler gaat dan aan de daadwerkelijke aankoop. Dat natrekken neemt echt maanden in beslag namelijk.

Zou je zelf een Hitler ophangen in huis? 
Werkcmeister: Nee joh, wat denk je zelf. Gedrochtelijk idee. Bovendien ben ik wetenschapper en moet ik puur objectief naar zijn ‘kunst’ kijken. Een Hitler in m’n woonkamer hangen zou daar niet bij helpen natuurlijk.
Giebels: Misschien, maar dan alleen als gimmick. Dat je een Hitler ophangt in je slaapkamer, hoeft niet te betekenen dat je de kunstenaar verheerlijkt.